فهرست مطالب :
تعریف سود و زیان ................................................................. 1
سود زیان از دید اقتصادانان - آدام اسمیت ، دیوید ریکاردو ، مارکس ............. 1
جنبه های حقوقی سود و زیان شرکتهای سهامی عام.......................... 8
مفهوم درآمد....................................................................... 10
درآمد حاصل از فروش در حقوق ایران ............................................ 10
مفهوم سال مالی ................................................................. 14
مفهوم هزینه ...................................................................... 16
مفهوم ذخیره ...................................................................... 16
مفهوم سود ........................................................................ 17
ماهیت حقوقی سود .............................................................. 17
ماهیت حقوقی زیان ............................................................... 18
اندوخته قانونی .................................................................... 19
تقسیم سود ....................................................................... 21
تقسیم سود سهام ................................................................ 22
سود سهمی ....................................................................... 23
تعیین مبلغ سود قابل تقسیم ...................................................... 24
نحوه پرداخت سود و مدت آن ....................................................... 25
سود موهوم ......................................................................... 26
سود موهوم از نظر قانون تجارت .................................................... 26
مصادیق سود موهوم در شرکتهای سهامی ایران ................................. 26
ضایعات عادی تولید .................................................................. 26
ضایعات غیر عادی تولید ............................................................... 27
مطالعه تطبیقی ...................................................................... 28
روند تقسیم سود سهام در آمریکا ................................................... 29
اعلان سود ............................................................................. 32
تئوریهای تقسیم سود ................................................................ 33
سود و زیان شرکت سهامی عام و مقررات مالیاتی.................................. 36
نتیجه گیری ............................................................................. 54
منابع .................................................................................... 56
چکیده :
در فرهنگ فارسی عمید سود مساوی با بهره ، نفع ، ضد زیان و فایده معنی شده و زیان معادل نقصان ، خسارت ، ضرر و ضد سود
در فرهنگ علوم اقتصادی Prfit) ) را عبارت از سود، نفع و منفعت می داند و چنین ادامه می دهد در اصطلاح علم اقتصاد نظری بخش باقیمانده عواید یک تصدی است پس از وضع پرداخت به عوامل سرمایه بهره زمین ( اجاره ) و کار و مدیریت ( مزد و حقوق ) که بدان اصطلاح سود خالص یا نفع خالص PureProfit داده اند.
در اصطلاح حسابداری سود افزایش در ثروت است در نتیجه فعالیت یک تصدی اقتصادی
نفع خالص معمولا عبارتست از تفاوت میان قیمت فروش و قیمت مایه هرگاه مخارج فروش و مخارج اداری از نقع کل ( ناخالص ) کسر شود سود خالص یا عایدی خالص بدست می آید .
سود و زیان از نظر افتصادانان :
اقتصادانان هر کدام بسته به مورد در کتابهای خود مباحثی را به موضوع سود یا زیان ( سرمایه ) اختصاص داده اند ذیلا به اختصار قسمتی از نطربات بعضی از معروف ترین اقتصاددانان جهان را در خصوص موضوع ارائه می گردد .
نظریه آدام اسمیت : آدام اسمیت اقتصادان شهیر انگلیسی و پدر علم اقتصاد سود را چنین تعریف کرده است : هر کس از پول خود درآمدی بدست می اورد باید یا از کار خودش یا از سرمایه خود یا از زمین خودش آن درامد را به دست آورده باشد ... درآمدی که ناشی از سرمایه است به وسیله شخصی که آن سرمایه را به کار انداخته یا مدیریت کرده سود نامیده می شود .
درمورد علل افزایش یا کاهش سود اسمیت معتقد است :(( بالا رفتن و پایین آمدن سود سرمایه بستگی به همان عللی دارد که باعث بالا رفتن و سقوط مزد کارگر می شود یعنی افزایش ویا کاهش موقعیت ثروت جامعه ولی اثر همین علل روی این هر دو به یکسان نیست .
افزایش ثروت که باعث بالارفتن مزدهاست باعث کاهش سود می گردد وقتی سرمایه بسیاری از بازرگانان ثروتمند به یک نوع دادوستد سوق داده شود رقابت طبیعی آنان خواه ناخواه باعث پایین آمدن سود می گردد هنگامی که درتمامی دادوسندهای مختلف انجام شده در جامعه افزایش مشابه ای در سرمایه به وجود اید همان رفابت اثر مشابه ای را در همه آنها پدید می آورد .
اسمیت نه فقط کاهش سود را موجب زوال تجارت و عدم ترقی اقتصادی کشور نمیداند بلکه بر این باور است که وقتیکه سود کاهش می یابد بازرگانان شکایت برمی دارند که تجارت رو به تنزل است گو اینکه تنزل سود اثر طبیعی و قهری ترقی روز افزون است و یا اینکه نشانه آن است که سرمایه ای بیشتر از گذشته به کار افتاده است .
صنایع مادر با بالا رفتن قیمت همیشه شکایت از آثار بد مترتب بر مزدهای زیاد دارند و می گویند این امر باعث کاهش فروش کالاهایشان در داخل و خارج کشور شده است ولی چیزی راجع به آثار بد سودهای کلان خود بر زبان نمی اورند این بازرگانان درباره آثار زیان آور و مخرب سودهای خود سکوت می کنند وفقط درباره اثرات بد ناشی از کار سایر مردم شکایت دارند .
نظریه دیوید ریکاردو : اقتصادان انگلیسی مسئله ارزش را به حق از جمله مسائل بسیار مهم علم اقتصاد دانسته است و دلایلی که در توجیه این نکته ارائه کرده است که ملاک رشد اقتصادی تجمع سرمایه است و تجمع سرمایه منوط است به اهمیت سود سرمایه و اضافه می کند که اگر بهره مالکانه را کنار بگذاریم سود عبارتست از حاصل تفریق ببن قیمت فروش و قیمت تمام شده کالا و به مقیاس کل جامعه قیمت تمام شده و تولید خالص عبارت خواهد بود از حاصل جمع مزدهای پرداختی .
اگر مزدها براساس بعضی قوانین طبیعی تعیین می شوند سود از نظر ریکاردو پس مانده درآمدی است که پس از توزیع مزد و رانت عاید سرمایه دار می گردد و در این صورت لزومی نمی بیند که در جستجوی قانون یا قوانین تعیین کننده میزان سود باشد زیرا رانت همان طور که قبلا دیدیم براساس قانون خاص تعیین می شود و تمایل به افزایش حتمی آن است پس سود سرمایه دار به نسبتی که مزدها کمتر پرداخت شود بیشتر خواهد شد .
ریکاردو سود کافی را شرط لازم و کافی برای رشد اقتصادی می داند و می گوید اگر درآمد حاصل از بکار انداختن سرمایه کافی باشد حجم پس انداز افزایش خواهد یافت و توسعه اقتصادی از طریق افزایش اشتغال و بهبود وضع تکنیک تضمین خواهد شد و تا زمانی که سرمایه سود آور است حدی برای تقاضا و حدی برای بکارگرفتن سرمایه نیست بدین ترتیب آهنگ رشد اقتصادی تحت سیطره نرخ سود قرار می گیرد و تا زمانی که نزخ سود کافی و رضایت بخش است توسعه اقتصادی تامین خواهد بود و سیر تکامل نرخ سود به سیر تکاملی سهم کاپیتالیست از درآمد ملی بستگی دارد که خود تابع سهم تحصیل شده مزد بگیران و رانت خواران است .
از نظر ریکاردو هیچ گونه تهدیدی از جانب مزدبگیران برای سود بران وجود ندارد زیرا مزدها اگر تمایل به پایین آمدن نداشته باشند اقلا در سطح حداقل معیشت تثبیت خواهند شد ولی تهدید بیشتر از جانب رانت است و چون رانت طیق قانون مستقل متمایل به افزایش است سود تقلیل می یابد با این ترتیب تمایل نرخ سود رو به تنزل است و این قانونی است اساسی در سیر تکامل اقتصاد و براساس این قانون رشد اقتصادی مورد تهدید قرار می گیرد .
همان گونه که کارگر بدون مزد نمی تواند ادامه حیات دهد وجود صاحب صنعت و کشاورز مستاجر به وجود سود وابسته است وچون ثروت بدون هدف انباشته نمیشود لذا هدفی که سرمایه دار را وادار به انباشتن سرمایه میکند با هر تخفیف نوع سود تخفیف میابد تا بالاخره بقدری ناچیز شود که سود حاصله جبران اجر وریسک به کار بردن سرمایه را نکند.
کارل ماکس اقتصادان آ لمانی نیز سود را تعریف کرد این تعریف مبتنی بر مقدماتی است که عیناذکر میگردد او ابتدا سرمایه را به دو بخش تقسیم می کند : (( بنابراین آن جزء از سرمایه که به وسایل تولید یعنی مواد خام ، مواد کمکی و وسایل کار تبدیل می شود مقدار ارزشی خود را در پروسه تولید تغییر نمی دهد از این جهت من انرا بخش ثابت سرمایه یا به اختصار سرمایه ثابت می نامم .
اما بعکس آن قسمت سرمایه که به نیروی کار تبدیل شده است ارزش خود را در پروسه تولید تغییر می دهد این جزء از سرمایه هم معادل خود مجددا تولید می کند و هم چیزی اضافه بر آن یعنی اضافه ارزش که خود تغییر ومی تواند بزرگتر یا کوچکتر باشد . این بخش از سرمایه از مقدار ثابتی که هست دایما به مقدار متغیری تبدیل می شود بدین سبب من آن را بخش متغیر سرمایه یا بطور اختصار سرمایه متغیر می نامم پس ارزش اضافی را که یکی از مبانی بنیادی اقتصاد مارکسیستی است توضیح می دهد و نسبت اضافه ارزش به سرمایه متغیر مانند نسبت اضافه کار است بر کار لازم بنابراین نرخ اضافه ارزش بیان دقیقی برای تعیین درجه بهره کشی از نیروی کار بوسیله سرمایه یا از کارگر بوسیله سرمایه دار .
وبلاخره سود را چنین تعریف می نماید :(( در بادی امر سود برای ما جیزی جز نام دیگر یا مقوله دیگری برای اضافه ارزش نیست نظر به اینکه در شکل دستمزد مجموع کار مانند کار پرداخت شده جلوه می کند ، ضرورتا چنین بنظر می اید که قسمت پرداخت نشده این کار، نه از کار بلکه از سرمایه ناشی شده است آن هم نه از بخش متغیر آن بلکه از مجموع سرمایه از آنجا است که اضافه ارزش شکل سود به خود می گیرد ، بدون آنکه از لحاظ کمی بین آنها فرق گذارده شود .
ودر ادامه به تعریف خود از سود وضوح بیشتری می دهد :(( پس حصه ای از سرمایه مصرف شده در تولید کالا ( سرمایه پیش ریخته برای تولید کالا سرمایه ثابت ومتغیر منهای قسمتی از سرمایه استوار که مورد استفاده قرار گرفته ولی مصرف نشده است ) ماننند قیمت تمام شده کالا جلوه می کند زیرا برای سرمایه دار آن قسمت از ارزش کالا که برای وی مستلزم مخارج بوده است قیمت تمام شده او را تشکیل می دهد و بعکس .
کار پرداخت نشده وارد در کالا، از نقطه نظر سرمایه دار در قیمت تمام شده اش وارد نمی گردد .
اکنون اضافه ارزش = ( مساوی است ) با سود ، ماننند مازاد قیمت فروش بر قیمت تمام شده اش جلوه گر می شود .
جنبه های حقوقی سود و زیان شرکت سهامی عام :
مفهوم درآمد در لایحه اصلاحی قانون تجارت همان منافع است ماده 237 و 90 ل.ا.ق.ت.
منافع ثمراتی است تدریجی الحصول در آنات زمان که عرفا سبب زوال اصل عین نیز نمی گردد .از این تعریف می توان فهمید که فعالیت شرکت در طول سال مالی می تواند موجد منافع باشد که در آنات زمان تحقق می یابد .
آیا تدریجی الحصول بودن منافع به این معنی است که منافع باید در آنات زمان به صورت منظم ایجاد شود مانند اجاره بها تا عنوان منافع را داشته باشد و یا اینکه صرف ایجاد آنها در ظرف زمان کفایت می نماید و تداوم منظم و تدریجی در زمان از مقومات وجود آن نیست : اگر تدریجی الحصول بودن منافع به صورت منظم در ظرف زمان از مقومات وجود آن نباشد در این صورت منافع که در آنات زمان به صورت دفعی ایجاد می شود منافع شرکت محسوب که در ملک شرکت ایجاد و تملک آن نیز قهرا در آنات زمان صورت می پذیرد در این صورت شرکت سهامی آنات منافع را به رغم نامنظم بودن تحقق آن تملک می نماید .
حال اگر تدریجی الحصول بودن منافع به صورت منظم از مقومات وجود منافع باشد وضعیت لحظه تملک و طریق تملک نیز متفاوت است .در این فرض چون منافع عملیات تجاری به صورت منظم ایجاد نمی گردد و بلکه ایجاد آن به صورت دفعی می باشد ،تملک این وجود دفعی نیز در زمان ایجاد ممکن ننمی باشد زیرا می توان مدعی شد که تحقق ملکیت منوط به تحقق محل آن است چه اینکه ملکیت از اعراض بوده و وجود آن موکول به وجود مملوک است در این دیدگاه منافع شرکت یه مانند منایج حیوانات یا ثمره درختان درصورت کمال در وجود مالیت داشته و به عبارتی از لحظه اتمام عملیات تجارتی و با اعلام صاحبان سهام مبنی بر وجود سود قابل تقسیم به منصه وجود نهایی می رسد و آن گاه بر اساس تصمیم سهامداران و دران لحظه ملکیت شرکت بر آن منافع مستقر می گردد در این لحظه استقرار مالکیت و سبب ان چیزی جز تقسیم سود بین صاحبان سهام نبوده است .
فعالیت تجاری یک شرکت سهامی مرکب از صدها و بلکه هزاران معامله کوچک و بزرگ از قبیل خرید مواد اولیه و فروش کالاهای ساخته شده می باشد و نتیجه فعالیت تجاری شرکت سهامی عام تحت سرپرستی مدیریت شرکت می تواند در پایان یک سال مالی منجر به سود و زیان شود .
از لحاظ علمی و فلسفی روند فعالیتهای تجارتی یک شرکت سهامی عام شبیه فرایند تغییرات کمی به کیفی است تا قبل از پایان سال مالی شرکت و بستن حسابهای مالی و تهیه وتنظیم صورتهای مالی و ترازنامه و صورتحساب سود و زیان و ارائه آنها به مجمع عمومی و تصویب آنها و اعلام سود خالص و سود قابل تقسیم به سهامداران توسط مجمع عمومی تمامی فعالیتهای تجاری شرکت حالت کمی دارد و فقط در لحظه اعلام سود و زیان توسط مجمع است که کمیت به کیفیت تبدیل می شود .
در واقع تولید سود بدون وجود درآمد و ایجاد درآمد بدون هزینه کردن نه ممکن است و نه عقلایی و بهمین دلیل سود را می توان به عنوان تفاوت بین درآمدهای تحقق یافته طی یک دوره و هزینه های تحمل شده برای تحقق آن درآمد ها طی همان دوره تعریف نمود
حال مفاهیم و اصطلاحاتی که مرتبط با موضوع می باشد تعریف و تحلیل می نماییم ابتدا مفهوم درآمد ، تعاریف متعددی از درآمد ارائه شده است که دوتعریف معتبر آن به شرح زیر است :
1- درآمد عبارتست از: جریان ورود دارائیها یا سایر موارد افزایش دارائیهای یک واحد تجاری یا تصفیه بدهیهای آن طی یک دوره مالی که ناشی از تحویل کالا ، ساخت دارائی برای مشتریان ، ارائه خدمات یا سایر فعالیتهای انتفاعی است که در جریان عملیات اصلی و مستمر واحد تجاری انجام می گیرد .
درآمد عبارتست از: افزایش ناخالص در دارائیها یا کاهش ناخالص در بدهیها که طبق اصول پذیرفته شده حسابداری شناسایی و اندازه گیری می شود و ناشی از ان گروه فعالیتهای انتفاعی واحد تجاری است که می تواند به تغییر حقوق صاحبان سهام منتهی گردد.
از لحاظ حسابداری درآمد شرکتهای تولیدی خدماتی اساسا مبتنی است بر فروش کالا یا خدمت .
2-هزینه ها نیز عبارت است : از خرید مواد اولیه یا کالای ساخته شده ، هزینه دستمزد و هزینه سربار که جمعا قیمت تمام شده کالای فروش رفته را تشکیل می دهند و قیمت تمام شده کالای فروش رفته از قیمت فروش یا درآمد فروش سود ناحالص شرکت بدست می اید چنانچه هزینه مالیات بر درامد و اندوخته ها و ذخایر از سود ناخالص کسر گردد سود خالص حاصل خواهد شد .
بنابراین درآمد سالانه در شرکت های سهامی عام عبارتست از جمع کل فروشهای شرکت در یک سال مالی و سود نیز در یک نتیجه گیری کلی عبارتست از مابه التفاوت کل هزینه های انجام شده به اضافه کل اندوخته ها و ذخایر محاسبه شده از کل درآمد فروش در همان دوره مالی دو جزء متشکل سود یعنی درآمد فروش و هزینه باید قابل اندازه گیری باشد تا بتوان درآمد فروش را شناسایی کرد ،بنابر مفهوم اساسی تطابق هزینه با درامد فروش باید درآمد فروش و هزینه های مربوط در یک دوره مالی معین شناسایی ودر نتیجه سود نیز در همان دوره مالی اندازه گیری گردد.
واحد های تجارتی نوعا با فروش کالا یا انجام خدمات درآمد فروش کسب می کنند هنگامی که کالا تحویل مشتری می شود یا خدمات به انجام می رسد ،می توان نتیجه گیری کرد که واحد تجاری عملیاتی را که بطور کلی برای کسب سود ضروری است به اتمام رسانیده است .
بنابراین متداولترین مبنا برای شناخت درآمد فروش ،شناسایی آن در دوره ای است که کالا تحویل مشتری می شود یا خدمات انجام می گیرد .هنگامی که کالا تحویل می شود معمولا مالکیت آن از فروشنده به خریدار منتقل می گردد .اما انتقال مالکیت شرط لازم برای شناخت درآمد فروش محسوب نمی شود ، فروش کالا به شکل یک معامله حقیقی و کامل با اشخاص خارج از واحد تجاری معرف انتقال عین کالا و عموما مالکیت آن به خریدار در قبا ل دریافت پول یا وعده پول در تاریخی در آینده است .اما در قانون مدنی ایران مواد 338 ، 339 ، 341 ،344 362 راجع به عقد بیع را می توان به عنوان پایه های تئوریک توضیح مقوله درآمد در قانون تجارت بحساب آورد .
حجم عظیمی از فعالیتهای شرکت سهامی عام بصورت معاملات کوچک و بزرگ در قالب حقوقی عقود و قراردادهای مشخصی انجام می گیرد. در رابطه با فروش کالا یا خدمات عمدتا از عقد بیع استفاده می شود دو پایه اساسی عقد بیع عبارتست از :
1- تملیک عین 2- عوض معلوم
منظور از تملیک عین انتقال مال یا کالای فروخته شده مادی و ملموس و دارای وجود خارجی از مالکیت فروشنده به مالکیت خریدار است یعنی خروج مال از ید بایع و ورود آن به ید مشتری .
تملیک دو نوع است : انشائی و خارجی
تملیک انشائی درصورتی که شرایط صحت مطابق اسلام جمع باشد انتقال مبیع به خریدار وثمن به فروشنده صورت خواهد گرفت .
تملیک خارجی درصورتی که رعایت مقرارات قانونی شده با شد و نتیجه خروج مالکیت مبیع از ملکیت بایع و دخول در ملکیت مشتری و همچنین ثمن به ملکیت بایع
2- مقصود از عوض معلوم قیمت مال فروش رفته یا خریداری شده است که بایستی توسط مشتری به فروشنده یا بایع پرداخت شود بیع بدون غوض یا بدون عوض معلوم یا با عوض صوری یا ناچیز ممکن است بسته به مورد باطل تلقی شود یا عقد دیگر محسوب گردد .
آگاهی از نظر قانون مدنی به ما نشان می دهد که دریک شرکت سهامی مفروض با وقوع هر معامله ای در قالب حقوقی عقد بیع بلاقاصله انتقال مالکیت صورت گرفته و در لحظه فروش کالا و صدور فاکتور فروش عمل حقوقی متقابل تملک کالای فروش رفته توسط مشتری و قیمت آن توسط شرکت تحقق می پذیرد. البته در عمل و اجرا فیمابین نظر ق.م. و نحوه عمل حسابداران در شناسایی درآمد مفروض شرکت و زمان تحقق ان اختلافاتی وجود دارد که به استفاده شرکت از سیستمها و تکنیکهای خاص حسابداری برمی گردد چنانچه شرکت از سیستم حسابداری نقدی استفاده کند تحقق درآمد فرق دارد تا اینکه از سیستم حسابداری تعهدی سود جوید زیرا براساس فرض تعهدی درآمدها به محض تحقق وهزینه ها به محض تحمل و بدون توجه به جریان ورود و خروج وجه نقد شناسایی و برای تعیین سود خالص با یکدیگر مقابله می شوند در حالیکه تهیه صورتحساب سود و زیان برمبنای نقدی مستلزم شناسایی درآمدها و هزینه ها به هنگامی است که جریان ورود و خروج وجه نقد واقع می شود، صرف نظر از اینکه چه موقع کوششهای لازم و تحمل هزینه ها برای تحصیل درآمد انجام شده است . به عبارت دیگر از نظر قانون مدنی با تحقق عمل حقوقی تملک مبیع توسط مشتری و ثمن معامله توسط بایع در لحظه انتقال مالکیت به طرفین معامله ، درآمد تحقق می یابد .
و...
NikoFile
