فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه
در این فصل ابتدا به زمینه های نظری مربوط به روانشناسی ورزش وخصوصا” مهارت های روانی اشاره می شودبه طوری که چکیده ای از مطالعات عمیق ووسیع مرتبط با موضوع تحقیق که در کتابها، مقالات، تحقیقات وپایان نامه ها آمده،ارائه می شود. سپس به بررسی تحقیقات مربوط با موضوع که در خارج ویا داخل کشور انجام شده پرداخته می شود، ودر پایان یک نتیجه گیری کلی از فصل به عمل می آید.
2-1- زمینه های نظری
2-1-1- روانشناسی
کلمه روانشناسی عملاً از ترکیب دو کلمه یونانی psyche (روح) وlogos(سخنرانی یا درس گفتن) درست شده است،که می توان آن را از نظر لغوی به معنی مطالعة روح تعریف کرد(خبیری، 1391). در روانشناسی مفاهیمی همچون مجرد بودن روح، نیروهای روانی، ارتباط روح با بدن و نظایر آن مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد(واعظ و مسیبی، 1390).
2-1-2- روان شناسی ورزش
روان شناسی ورزشی شاخه ای از علم ورزش می باشد که در جستجوی فراهم نمودن پاسخ به سؤالات مختلف در زمینه رفتار انسانی در حیطه ورزش و سایر فعالیت های بدنی می باشد،به طوری که درآن اصول و مبانی روانشناسی را در ورزش به طورکاربردی مورد استفاده قرارمی دهد تا این اصول به منظور بهبود اجرا به کار گرفته شوند. رشته روانشناسی ورزشی با گرایش به بررسی جنبه های متنوع شخصیت افراد و ویژگی های شرکت کنندگان در فعالیت های ورزشی شکل گرفته و ویژگی اصلی این رشته،تمرکز برروی مطالعه رفتار فرد در فعالیت های حرکتی می باشد. بنابراین می توان روان شناسی ورزشی را به صورت کاربرد اصول و مفاهیم مختلف دانش روانشناسی در یادگیری و اجرای مهارت های حرکتی و یا مشارکت در هر نوع فعالیت ورزشی برای عموم تعریف نمود. بیشتر مطالعات در حیطه روانشناسی ورزش دو هدف مهم دنبال می کنند:
1) فهم چگونگی تأثیر فاکتورهای روانی برعملکرد جسمانی افراد.
2) پی بردن به این موضوع که مشارکت در ورزش ها چگونه باعث پیشرفت جنبه های روانی شخصیت،سلامتی وحس خوب بودن می شود.
در مقابل روانشناسی کاربردی1 تنها بر روی یک جنبه از روانشناسی ورزش تأکید داشته که شامل اندازه گیری وآموزش مهارت های روانی وروش ها به ورزشکاران ،مربیان وداوران است، تا ازاین طریق بتواند توانائیهای روانی افراد را به سطحی بالا وبرابر با توانائیهای بدنی شان برساند.
به بیان دیگر در روانشناسی ورزش به مطالعاتی عمومی در مورد افراد ورفتار آنها در ورزش پرداخته می شود،یعنی موضوعاتی همچون: شخصیت، عوامل روانی ـ اجتماعی، ایادگیری حرکتیو سایرمواردی که به رفتار فرد در حیطه ورزش و اجرای مطلوب مهارت های حرکتی مربوط میشود مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد، اما در روانشناسی کاربردی شامل موضوعات اختصاصی تری نظیر ارتقاء عملکرد ورشد شخصیت از طریق شناخت وبکارگیری اصول روانشناسی در زمینه ورزش می باشد.به عبارتی دیگر، تعیین میزان تأ ثیر فاکتورهای روانی بر فعالیت های حرکتی و تعیین کیفیت اثر گذاری تجربیات اولیه حرکتی افراد بر روی عوامل روانی، موضوعاتی هستند که مورد توجه روانشناسان ورزشی کاربردی می باشد. بنابراین روانشناسان ورزشی کاربردی در پی یافتن اطلاعات مفید و با ارزش در رابطه با بهبود سطح فعالیت های ورزشی افراد در هر دو جنبه ورزش های انفرادی و تیمـــی می باشند(واعظ و مسیبی، 1390).
مشاوران روان شناسی ورزش بالینی و تربیتی
دو نوع مشاوره روان شناسی ورزش وجود دارد.یکی مشاوران روانشناسی ورزشی بالینی است عملکردشان در رابطه با مسایلی همچون اختلال تغذیه ای، خشونت گرایی یا آشفتگی شخصیت،افسردگی شدید و روان درمانی است. اما مشاوران روانشاسی تربیتی مسایلی همچون هدف چینی، تصویر سازی ذهنی، انگیزش، تمرکز،اعتماد به نفس و آمادگی ذهنی رادر رابطه با ورزشکاران،مربیان وداوان پیگیری می کنند.
گرچه پیشرفت روان شناسی ورزشی عمری بیش از 90 سال دارد وشروع آن با تلاشهای تریپلت[1] توأم بوده، اما فقط در دودهه گذشته تأکید بر روی مؤلفه های روانی ورزشکاران در تحقیقات آزمایشگاهی فراتر رفته وبه عنوان یک تأثیر عمده بر اجرای ورزشی بطور میدانی مورد ارزیابی قرار می گیرد. عامل اصلی کاربردی ترین برنامه های روانشناسی ورزشی به کارگیری تکنیک های آموزش ذهنی به منظور بالا بردن عملکرد ورزشکاران و ایجاد نگرش مثبت نسبت به رقابت و مسابقه است.ویلی 27 کتاب آموزش ذهنی را تحلیل کرد و نتیجه گرفت که در بیشتر آنها به موضوع هایی چون مهارت های گسترش کنترل توجه، کنترل انگیختی و اعتماد به نفس پرداخته شده است.مطالعات پرسشنامه ای نیز از طریق شناسایی تفاوت های روانشناختی بین ورزشکاران بسیار موفق و کمتر موفق اطلاعاتی در باره عملکرد مطلوب ورزش ارائه کرده است.این مطالعات در مجموع نشان می دهد که بازیکنانی که موفق ترنددرکنترل اضطراب، تمرکز حواس، اطمینان و اعتماد به نفس و به کارگیری تصویر سازی ذهنی در وضعیت مطلوب تری قرار دارند(واعظ، 1390).
2-1-3- ویژگی های شخصیتی وگرایش های روانی ورزشکاران موفق
واژه «پرسونالیتی »1 از لغت یونانی پرسونا2، اخذ شده است که در اصل به معنی ماسک هایی است که بازیگران نمایشهای درام یونان قدیم به صورت می زدند. ولی عموماً پرسونا، به معنی نقشی است که هنرپیشه ایفا می کند. بنابراین مفهوم اولیه شخصیت با نقش اجتماعی برجسته ای که یک فرد در زندگی ایفا می کند مطابق است، یعنی یک شخصیت عمومی3 که از خود نسبت به کسانی که اطراف او هستند نشان می دهد. شخصیت شامل ویژگی های روانشناختی زیر بنایی است که نسبتاً ثابت و پایدار بوده و فرایندی است که گرایش افراد را مشخص می کند تا در بیشتر موقعیت اما نه در همه آنها، به شیوه ای معین واکنش نشان دهند(لازاروس، 1979).
بنابراین شخصیت نشانگر خصوصیات و صفات برجسته فرد می باشد، چنانچه ممکن است یک شخص به عنوان فردی پرخاشگر یا ترسو خطاب قرار گیرد این بدان معنی است که ظاهراً آن فرد رفتاری پرخاشگرانه یا رفتاری بزدلانه از خود بروز داده است. در … دیگر، شخصیت به مجموع حالاتی که یک فرد در حضور دیگران از خود نشان می دهد یا به تعبیری، به مجموعه ویژگی های منحصر به فردی اطلاق می گردد که در مناسبات اجتماعی از وی بروز می کند. معمولاً ما در مورد شخصیت به عنوان مجموعه ای از خصوصیات اجتماعی نگاه می کنیم، نظیر درون گرایی یا پرخاشگری اما شخصیت شامل خصوصیات ادراکی و شناختی نظیر توانایی تمرکز نیز می باشد.
گرایش های روانی با ویژگی های شخصیتی تفاوت دارند. ویژگی های شخصیتی را به طور عام «ویژگی هایی در شخص می دانند که او را مهیا می سازد تا در جمعی از موقعیت های معین واکنش نشان دهد، و معمولاً از لحاظ دامنه، گستردگی کمتری از گرایش ها دارند».1 از سوی دیگر، «گرایش ها شیوه های کسترده فراگیر برقراری ارتباط با گونه های ویژه ای از مردم … یا موقعیت هاست ».
شخصیت را بر خلاف گرایش های روانی، می توان بر حسب ویژگی هایی تعریف کرد که فرد داراست. این ویژگی ها ثابت و پایدار هستند، این به معنای آن است که (اندرو، 2004) افراد گرایش بر این دارند که در بیشتر موقعیت ها اما نه در همه آنها ، به شیوه ای معین واکنش نشان دهند، و (بل، 2002) واکنش های آنان ثابت است، یعنی در شرایط گوناگون خواه ورزش یا جای دیگر ، قابل پیش بینی است. اما معلوم شده است که ویژگی های بدست آمده از پرسشنامه های شخصیت، از موقعیت های ورزشی به موقعیت های غیر ورزشی ثبات ندارند(وِلی، 2 1993).
[1]. Triplett
مقایسه مهارت های روانی ورزشکاران ملی رشته های تیمی و انفرادی-- سه فصل اول- 103 ص