مقدمه
امروزه ورزش و فعالیت های مربوط به آن، زمان و انرژی فراوانی از افراد هر جامعه را به خود اختصاص داده و جایگاهی مهمی در فرهنگ جوامع پیدا کرده است. رقابت های ورزشی، ورزشکاران و تماشاگران را در وضعیت هایی قرار می‌دهند که ممکن است قواعد، هنجارها و تقسیم کارهای رایج به آسانی نقض و به رویارویی های پرخاشجویانه و خشونت آمیز منجر می‌شود. بین فعالیت های ورزشی گوناگون در ورزش فوتبال بیش از سایر رشته های ورزشی رفتار خشن و پرخاشجویانه، به ویژه بین طرفداران و هواداران تیم های فوتبال مشاهده می‌شود.
اهمیت و کارکردهای ورزش
ابعاد چندگانه اهمیت و کارکردهای ورزش عبارت است از:
1- با فعالیت های ورزشی می‌توان به توانایی خود در زمینه های گوناگون از جمله پایداری، قدرت، سرعت و تحرک پی برد.
2- ورزش به انسان می‌آموزد که بر ناکامی های خود غلبه کند و نیروهای خود را برای دست یابی به اهداف خاص تمرکز دهد.
3- با فعالیت های ورزشی، ارزش ها و نگرش ها درباره اندام، حرکت هماهنگ رفتار سالم بهداشتی و رفاقت و کار جمعی تقویت می‌شوند.
4- عمل ورزشی می‌تواند سبب افزایش ظرفیت های انسانی شود و انسان را در فرار از گرفتاری‌های روزمره یاری دهد. ( سفرز، 1383: 220 – 219 )
کارکردهای جامعه شناختی ورزش
کارکرد ورزش در ابعاد فردی و گروهی موضوع، مطالعات و تحقیقات در جامعه شناسی ورزش[1] است. کارکرد تربیت بدنی و ورزش در جامعه از دو جنبه قابل بررسی و مطالعه است:
الف ) کارکرد تربیت بدنی و ورزش در ابعاد فردی: در این نوع کارکرد تاثیر ورزش در پرورش صفات و ویژگی های فردی همچون پرورش خصوصیات اخلاقی، رشد شخصیت، اعتماد به نفس، پذیرش مسئولیت مورد بررسی قرار می‌گیرند.
ب) کارکرد تربیت بدنی و ورزش در ابعاد اجتماعی: در این نوع کارکرد تاثیر و یا رابطه این پدیده با فرآیند اجتماعی شدن، ورزش و تحولات اجتماعی، وحدت ملی، افزایش سطح بهداشت جامعه، رشد اقتصادی و غیره مورد بررسی وتحلیل قرار می‌گیرد. ( نادریان جهرمی، 1384: 35 ).
ژاک دوفرانس ( 1385 ) کارکردهای اجتماعی ورزش را در دو بعد '' کارکردهای بدنی '' و '' کارکردهای نمادین ورزش '' طبقه بندی می‌نماید. در بخش اول کارکردها به کارکرد سلامتی و در بخش دوم به کارکردهایی چون هویت جمعی، چهره های حماسی و رویدادهای افسانه ای اشاره می‌نماید.
تعریف مفاهیم
1- ورزش [2]
ارائه یک تعریف جامع و کامل از ورزش بسیار مشکل است بخصوص اگر قصد باشد این تعریف مورد قبول همگان واقع شود. پاول ویس[3] در تعریف ورزش می‌نویسد: " ورزش به مجموعه فعالیت های منظم و حساب شده جسمانی اطلاق می‌شود که دارای قوانین و مقررات معین و مشخص، سازمان یافته و تشکیلاتی می‌باشد که در آن مهارت های حرکتی وتوانایی های جسمانی آشکار می‌گردد و تا حدودی انتفاعی می‌باشد. ( نادریان جهرمی، 1384 به نقل از: ویس، 1989 ) صاحب نظرانی چون نیکسون[4] " ورزش را هر گونه فعالیت، تجربه، فعالیت های شرکت های تجاری در جهت ایجاد تناسب اندام، تفریح، فعالیت های قهرمانی و اوقات " می‌دانند.
2- پرخاشگری
برخی از صاحبنظران، پرخاشگری را واکنشی غریزی [5] به هجوم، ناکامی و رقابت برای دستابی به منابع می‌دانند که عمدتاً ز طریق برخورد بدنی تجلی می‌یابد.
کوکس( cox,1990 ) پرخاشگری را مل می‌داند که هدف مستقیم آن صدمه و آسیب رساندن به دیگری است. لاور ( lauer, 2002 ) پرخاشگری را که محصول ناکامی[6] است عملی می‌داند که به آسیب عمدی دیگران منتهی می‌شود. البته این آسیب مکن در انواع شیوه ها پیاده شود و حتماً متضمن آزارهای روانی نظیر تحقیر، توهین و فحاشی نیز شود.
تیلور ( Taylor, 2004 ) نیز پرخاشگری را هر نوع عملی می‌داند که به قصد آسیب رساندن به دیگران انجام می‌گیرد.
انواع پرخاشگری در ورزش
پرخاشگری در عرصه فعالیت های ورزشی به شکل ابزاری و بازتابی و یا کلامی فیزیکی تجلی می‌یابد و از سوی افراد حاضر و شرکت کننده در رویدادهای ورزشی در قبال سایر بازیکنان، تماشگران، مربیان، مقامات ورزشی، عامه مردم و اموال صورت می‌گیرد.
ارونسون ( 1369 ) با تمایز بین دو نوع پرخاشگری، یعنی پرخاشگری ابزاری و بازتابی یا عاطفی، امکان وقوع هر دو را در عرصه ورزش متذکر می‌شود. پرخاشگری بازتابی ( reactive/ reflexive aggression ) ضرب و جرح و ایجا درد و رنج، ابزاری برای دست یابی به هدف های گوناگونی مانند پاداش مادی، پیروزی، افتخار یا تحسین باشد. این نوع پرخاشگری، خشونتی غیر احساسی و هدف آن انجام وطیفه است.
