دراین تحقیق، با نظریه اعتدال ارسطو دراخلاقیات آشنا می شویم وباتبیین دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی،کیفیت تأثیرپذیری اخلاق اسلامی را ازاین نظریه بیان می کنیم ودرنهایت،بامقایسه آرای ارسطو وخواجه،نقدواشکالاتی راکه برنظریه اعتدال وارداست،ذکرمی نماییم.به اعتقادارسطو،آنـچـه انـسان انجام مى دهد،همواره براى رسیدن به سودوخیراست وغایات مطلوب انسان داراى مراتبى هستندوآنچه که غایت کل ومطلوب مطلق مى باشد،سعادت وخوشى است. اما آدمى وقتى بـه سـعـادت وخـوشـى دسـت مـى یـابـدکـه بـه فـضـیـلت دسـت پـیـداکـنـدوفـضیلت هنگامى حـاصـل مـى آیـدکـه آدمـى هـمـواره بـه وظـیـفه اى که برایش مقرّرشده است، به بهترین وجه، عـمـل نـمـایـد. وظـیـفـه اى کـه بـراى انـسان مقرّرشده واورا ازموجودات دیگرمتمایز مى سازد، فـعـالیـت هماهنگ نفس با عقل است وهمین هماهنگى است که سعادت وفضیلت را براى او تأمین مى نـمـایـد.این نوع فضیلت، نفسانی یا اخلاقی نامیده می شود . ملاک این فضیلت وراه رسیدن به آن عبارت است ازاین که درهرکار،حدوسط میان دوطرف وبه عبارت دیگر،اعتدال بین افراط وتفریط وزیاده ونقصان رعایت شود ؛چراکه افراط وتفریط در کارها خلاف عقل است ورذیلت شمرده می شود.قرابت تعالیم اخلاقی ارسطوباآموزه های اخلاقی دراسلام موجب توجه به محتوای این تعالیم واقبال بیشتربه مفادآن ازسوی حکماوفلاسفه اسلامی وازجمله خواجه نصیرطوسی گردیده،ودرپرتوتنفس درفضای توحیدی ودینی،میراث عقلی مستقلی بنیان نهاده اند.دربدوامر، شباهت هایی بین این نظریه وآموزه های اخلاقی خواجه مشهوداست، امااین شباهت به منزله تأثیرپذیری وتقلید ازآرای ارسطونبوده است، بلکه خواجه بادرایت ودقت به نقد وبررسی آرای مزبورپرداخته ودیدگاه های مختارودرمواردی آموزه هایی ابتکاری وجدید خود را تشریح نموده است.خواجه،عدالت را با توجه به قوای نفس به عنوان فضیلت نفس (عدالت فردی) تبیین می کندوعدالت را فضیلتی می داند که ازترکیب قوای سه گانه نفس وهماهنگی میان فضایل حکمت،شجاعت،وعفت حاصل می شود.مطابق این تفسیر،افعال قوای چهارگانه نفس بروجه اعتدال است وبا تبعیت قوای عامله ، شهویه وغضبیه ازعقل ،حالتی به نام عدالت پدیدمی آید که کمال قوای چهارگانه است واین با نظر افلاطون سنخیت بیشتری دارد.ازنظرخواجه،درگفتارارسطودرباره عدالت،نارسایی نظریه حدوسط بیش ازسایرموارد نمایان است.خواجه بانظریه آموزه قرآنی اعتدال ونیز نظریه حدوسط ارسطویی، برآن است که میانه روی درتمام امور خیرسازاست،اماتعیین کننده اعتدال ،نه عقل وحزم،بلکه شریعت الهی است. نظریه اخلاقی ارسطووخواجه را می توان سعادت گرا وغایت انگاربودن آنهادانست. بااین حال،میان دیدگاه های این دو فیلسوف یونانی ومسلمان،شباهت ها واختلاف های مهمی وجودداردوعلاوه بر برخورداری ازمحسنات وامتیازات آنها، انتقاداتی نیز به هرکدام وارد است که دراین رساله به آنها پرداخته شده است
عنوان صفحه
کلیات
1- تبیین مساله واهمیت آن ......................................................................................1
2-اهداف...............................................................................................................2
3-فرضیات وپرسشها..............................................................................................2
4- روش تحقیق.....................................................................................................2
5- پیشینه تحقیق.....................................................................................................2
5-1- متون غربی....................................................................................................2
5-1-1-آثاراخلاقی ارسطو ....................................................................................2
٥-١-١-١-اخلاق نیکوماخوس..................................................................2
٥-١-١-٢-اخلاق ائودموس......................................................................3
٥-١-١-٣-اخلاق کبیر..............................................................................3
٥-١-١-٤-مقاله فضیلت ورذیلت............................................................. 3
5-1-1-5- سیاست................................................................................4
5-1-2-آثارومقالات مربوط به ارسطو................................................................. ..4
5-1-3-آثارمربوط به اخلاق ارسطودرتاریخ فلسفه ها..................................... 5
5-2- متون اسلامی.................................................................................................5
٥-2-1-آثاراخلاقی خواجه.................................................................5
٥- ٢-١-١- اخلاق ناصری.............................................................. 5
٥ -٢-١-٢- آداب المتعلّمین..............................................................7
٥-٢-١-٣-اوصاف الاشراف..............................................................7
٥-٢-١-٤-اخلاق محتشمی...............................................................8.
٥-٢-١-٥- الادب الوجیزللولدالصّغیر....................................... .8
5-2-2-آثاراخلاقی مربوط به خواجه..................................................... 9
5-2-3-آثاراخلاقی مربوط به خواجه درضمن تاریخ فلسفه ها...................9
بخش اول : اندیشه اخلاقی ارسطو
فصل اول :
1-1- 1- تاریخچه فلسفه اخلاق در غرب .................................................12
1-1-2- فضیلت در فلسفه باستان...............................................................14
١-١-٢-١- دیدگاه افلاطون درمورد فضیلت .............................................16
فصل دوم : مبانی اندیشه اخلاقی ارسطو
1-2-١- هستی شناسی..............................................................19
1-٢-2- انسان شناسی ............................................................21
1-2-٣ - معرفت شناسی..........................................................23
فصل سوم : مفاهیم کلیدی اخلاق ارسطو
١-3-1- خیر در اندیشه ارسطو .......................................................26
1-3- ٢- سعادت در اندیشه ارسطو .................................................29
1-3- ٣- فضیلت در اندیشه ارسطو .................................................32
1-3-3-1- ماهیت نفس از نظر ارسطو...................................33
1-3-3-2- رابطه نفس وفضیلت ...........................................36
1-3-3-3- فضیلت عقلانی واخلاقی نفس ............................37
1-3-٤- ملکه در اندیشه ارسطو .......................................................40
1-3- ٥- اعتدال در اندیشه ارسطو ...................................................45
1-3-5-1- تبیین حدوسط........................................................46
1-3-5-2- نقش کاربردی حدوسط..........................................53
١-3-5-3- نقش عقل در حدوسط.........................................................................62
1-3-5-4- حدوسط وفضیلت ..................................................66
1-3-5-5- نقدنظریه اعتدال ارسطویی......................................67
بخش دوم : اندیشه اخلاقی خواجه نصیر
فصل اول : مبانی اندیشه اخلاقی خواجه نصیر
2-1- ١- هستی شناسی.........................................................................75
2 -1-٢- انسان شناسی .......................................................................78
2-1-٣- معرفت شناسی........................................................................79
2-1-4- تقسیم علوم از دیدگاه خواجه.................................................81
2-1- ٥- سیاست واخلاق ازدیدگاه خواجه...........................................85
2-1- ٦- تأثیر ابن مسکویه بر خواجه ..................................................88
فصل دوم : مفاهیم کلیدی اندیشه اخلاقی خواجه نصیر
2-2-1- نفس و قوای آن ......................................................................90
2 2-1-1-مراتب نفس ........................................................................ 95
٢-2-2- ملکه........................................................................................99
2-2-3- خیر وسعادت ........................................................................101
2-2-4-سعادت ولذت ........................................................................105
2-2-5- فضیلت ومراتب فضیلت ........................................................107
٢-٢-٥-١-اجناس فضائل.....................................................................108
٢-٢-٥-٢- انواع فضایل تحت اجناس فضایل......................110
٢-٢-٥-٣-اصناف رذایل .....................................................113
٢-٢-٥-٤-اکتساب فضایل....................................................117
2-2-6- فضیلت وعدالت ...............................................................120
2-2-7- نظریه اعتدال .........................................................................125
٢-٢-٧-١- اعتدال ازدیدگاه خواجه.......................................127
٢-٢-٧-٢-کاربرد اعتدال ......................................................130
٢ -٢-٧-٣-تعیین‌کننده‌های حد وسط.....................................133
٢ -٢-٧-٤- عقل عملی تعیین کننده حدّوسط .........................133
2-2-8- نقد نظریه اعتدال......................................................................138
فصل سوم :
٢-3-1- تأثیر اندیشه اخلاقی ارسطو بر خواجه.................................. 145
بخش سوم : جمع بندی و نتیجه ..................................................................150
فهرست جدول ها
جدول١-١: نمودارفضائل ورذائل ازنظرارسطو.......................................................159
جدول١-٢: نمودارفضائل ورذائل ازنظرخواجه نصیر.............................................160
جدول١-٣: مقایسه کلی نظرات ارسطووخواجه نصیر................................................160
منابع........................................................................................................... 162
نظریه اعتدال ازدیدگاه ارسطو وخواجه نصیرالدین طوسی
