چکیده:
انرژی بدست آمده از فعل و انفعالات هسته ای را انرژی هسته ای می گویند. این انرژی از دو منشا می تواند سرچشمه بگیرد یکی شکافت هسته اتم های سنگین و دیگری همجوشی یا گداخت هسته ی اتم های سبک. ذیلا به اختصار به این دو فعل و انفعال هسته ای که به تولید انرژی هسته ای منجر می گردد پرداخته می شود.
1- شکافت هسته ای:
این شکافت بیشتر مربوط به V235- اورانیوم با جرم اتمی 235 بود و وجود یک حداقل جرمی از اورانیوم برای یک واکنش زنجیره ای لازم به نظر می رسید این حداقل را جرم بحرامی نامیده اند.
شکافت هسته ای به دو هسته سبکتر همراه با آزاد شدن مقادیر زیادی انرژی است و این فرایند تنها در هسته های سنگین چون اورانیوم و پلوتونیوم اتفاق می افتد.
2- همجوشی یا گداخت هسته ای: همجوشی یا گداخت هسته ای را می توان بعنوان فرایند عکس شکافت هسته ای قلمداد کرد یعنی فرایندی که در آن دست کم یکی از محصولات واکنش هسته ای از هر یک از مواد واکنش زای اولیه پر جرم تر باشد. گداخت هسته ای در مواردی که جرم کل هسته ای محصول از جرم کلی مواد واکنش زا کمتر باشد منجر به رهایی انرژی خواهد شد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
آشنایی با فعالیت های سازمان انرژی اتمی ایران 1
سازمان قبل از انقلاب 1
وظایف سازمانی 2
رئیس سازمان 3
استقلال مالی سازمان 3
تشکیلات سازمان 4
سازمان بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی 4
فعالیت های سازمان 5
معاونت نیروگاههای اتمی 5
اهم فعالیتهای دفتر تضمین کیفیت 7
اهم فعالیتهای دفتر خدمات هسته ای و بهره برداری 7
اهم فعالیتهای دفتر امور قراردادهای خاص 7
معاونت پژوهشی 7
مرکز تحقیقات هسته ای 8
تولید چشمه های صنعتی 10
به دست آوردن مواد رادیو اکتیو 61
کاربردهای علوم و تکنولوژی هسته ای 62
انرژی هسته ای 64
کاربردهای علوم و تکنولوژی هسته ای 69
برق هسته ای 72
چرخه سوخت هسته ای 75
دیدگاههای اقتصادی و زیست محیطی برق هسته ای 77
بمب کثیف چیست؟ 84
انواع بمب کثیف 86
آسیب های ناشی از بمب کثیف 88
تصویر برداری در پزشکی هسته ای 90
توموگرافی تابش پوزیترون 92
توموروگرافی با استفاده از تابش تک فوتون 93
تصویر برداری قلب و عروق 94
اسکن استخوان 94
پزشکی هسته ای و درمان بیماریها 95
مصارف صلح آمیز انرژی هسته ای 121
اورانیوم 124
ساختار نیروگاههای اتمی جهان 127
ایزوتوپهای اورانیوم 128
ساختار نیروگاه اتمی 129
غنی سازی اورانیوم 132
تاریخچه بمب اتم 134
لیزه میتنر 136
چرخه سوخت هسته ای 137
فراوری 138
غنی سازی 139
راکتور هسته ای 141
بازفراوری 142
بمب پلوتونیومی 143
بمب اورانیومی 144
نیروگاه هسته ای 145
آشنایی با فعالیت های سازمان انرژی اتمی ایران
بدون تردید جمهوری اسلامی ایران از کشورهای صاحب نام در عرصه فناوری هسته ای در جهان است، اما کسب این جایگاه در گرو تلاش های بی وقفه کارشناسان و متخصصان اهل این سرزمین است که در طول سال های گذشته از هیچ کوششی فرو گذار نبوده اند.
روایت جهانی شدن دانش هسته ای ایرانیان روایتی شنیدنی است که بازگویی و تامل در آن نسل امروز ما را با مسیر پیموده شده برای بومی کردن تکنولوژی هسته ای آشنا کرده و آنان را بیش از گذشته در راه صیانت از حقوق مسلم و خدشه ناپذیر خودشان مصمم خواهد ساخت.
آنچه در پی می آید، مجموعه ای از اقدامات این سازمان از سال 1355 تا کنون است
سازمان قبل از انقلاب
- در سال 1335 مجلس شورای ملی ایجاد مرکز اتمی دانشگاه تهران را تصویب کرد.
- در سال 1340 در زمینی به مساحت 28 هکتار در شمال آن روز تهران، کلنگ احداث این مرکز زمین زده شد.
- در آذرماه 1346 « راکتور 5 مگاواتی آموزشی و تحقیقاتی ایران » ، بحرانی و آماده به کار شد.
- در اسفندماه 1352 بر اساس فرمانی سازمان انرژی اتمی ایران ایجاد گردید.
- در فرودین ماه 1353 سازمان انرژی اتمی ایران تشکیل شد و شروع به کار کرد.
- در همین سال قرارداد ساخت چهار واحد نیروگاه اتمی با شرکت های آلمانی و فرانسوی منعقد گردید.
- در تیرماه 1353 قانون تاسیس سازمان، از مجلس شورای ملی گذشت و به دولت ابلاغ شد.
وظایف سازمانی
بر اساس ماده 3 قانون سازمان انرژی اتمی مصوب 16 تیرماه سال 1353 وظایف سازمان به شرح زیر تعریف و تصویب شده است :
الف - توسعه و گسترش علوم و فنون اتمی در کشور و ایجاد زیربنای علمی و فنی لازم برای استفاده از علوم و فنون اتمی در برنامه های توسعه و تحول کشور .
ب - انجام مطالعات و تحقیقات لازم در زمینه های مربوط به علوم و فنون اتمی.
پ - اهتمام در کاربرد علوم و فنون اتمی در صنایع، کشاورزی و خدمات.
ت - ایجاد خدمات فنی مورد نیاز کشور در زمینه علوم و فنون اتمی.
ث - انجام بررسیها و عملیات اکتشافی برای تعیین منابع مواد اولیه صنایع اتمی از قبیل سوخت اتمی و مواد رادیواکتیو و بهره برداری از این منابع از طریق استخراج و استفاده از مواد مزبور در صنایع، نیروگاهها، کارخانه ها و تاسیسات مختلف اتمی کشور.
سازمان موظف است اهتمام خود را برای تامین سوخت اتمی و سایر مواد اصلی مورد نیاز صنایع اتمی کشور با توجه به نیازهای آینده به کار ببرد.
ج - ایجاد نیروگاههای اتمی و بهره برداری از آنها برای کمک به تامین نیروی برق مورد نیاز کشور.
چ - ایجاد تاسیسات شیرین کردن آب شور و بهره برداری از آنها برای کمک به تامین آب مورد نیاز کشور.
ح - تولید و توزیع رادیوایزوتوپها و سایر مواد و تجهیزات مورد نیاز برای کاربرد علوم و فنون اتمی کشور.
خ - ایجاد هماهنگی و نظارت بر امور مربوط به علوم و فنون اتمی در کشور که بوسیله سایر موسسات اعم از دولتی و یا وابسته به دولت و یا غیر دولتی انجام می شود و تنظیم مقررات، ضوابط و آئین نامه های مربوط و پیشنهاد آن به مراجع ذیصلاح قانونی برای تصویب.
د - ایجاد ارتباط با مراجع بین المللی و یا کشورهای خارجی در زمینه علوم و فنون و صنایع اتمی به نام دولت جمهوری اسلامی ایران، نمایندگی دولت ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی به عهده سازمان خواهد بود.
ذ - انجام تحقیقات مربوط به استفاده از منابع انرژی موجود در طبیعت که مورد بهره برداری قرار نگرفته اند و اهتمام در استفاده از تجربیات سایر کشورها در این زمینه از طریق ایجاد ارتباط لازم.
رئیس سازمان
رئیس سازمان بالاترین مقام اجرایی سازمان، مسئول اداره کلیه امور سازمان و موسسات وابسته و نماینده سازمان در کلیه مراجع می باشد.
استقلال مالی سازمان
به موجب ماده 2 قانون، سازمان دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است و منحصرا تابع مقررات قانون سازمان و اساسنامه مربوط و آئین نامه های استخدامی و مالی اداری مخصوص به خود می باشد. مگر آنکه در قانون صراحتا از « سازمان انرژی اتمی ایران » نام برده شده باشد.
تشکیلات سازمان
کلیه اهداف و وظایف اصلی تعیین شده در قانون سازمان در قالب پروژه های مصوب تعریف شده و در واحدهای تحت پوشش معاونتهای پژوهشی، تولید سوخت هسته ای، نیروگاههای اتمی و نظام ایمنی هسته ای کشور اجرا می گردد. معاونتهای برنامه ریزی، آموزش و امور مجلس، اداری و مالی و نظارت در امور شرکتها و مدیریتهای مستقل تحت نظر ریاست سازمان عهده دار وظایف ستادی و پشتیبانی هستند.
چارت سازمانی مصوب سازمان شامل معاونت ها و واحدهای تابعه آن نشان داده شده است.
سازمان بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی
پیروزی انقلاب اسلامی شرایط جدیدی در ایران و بالطبع در سازمان انرژی اتمی ایران به وجود آورد و سازمان را که برای ساخت و تکمیل چهار راکتور در بوشهر و دارخوین تعهدات سنگینی عهده دار شده بود، به تجدید نظر واداشت.
با مصوبه مورخه 29/12/1360 هیات محترم وزیران، عمده فعالیت های اجرایی و تحقیقاتی سازمان از سال 1361 مجددا آغاز شد.
در دو برنامه 5 ساله اول و دوم، سازمان فعالیت های تحقیقاتی کاربردی را مد نظر قرار داد.
با انتخاب جناب آقای سید محمد خاتمی به ریاست جمهوری اسلامی و تغییر مدیریت در سازمان در مهرماه 1377 فرانمای سازمان با 7 معاونت و 5 مدیریت کل مستقل، تصویب و به اجرا در آمد.
- محور اصلی فعالیت جدید سازمان علاوه بر خدمات کاربردی و توسعه علوم و فنون هسته ای ، در تکامل چرخه سوخت و اجرای پروژه های نیروگاههای اتمی در کشور است.
فعالیت های سازمان
با توجه به اینکه منابع فسیلی موجود جهان پایان پذیر بوده و انرژی هسته ای یکی از با صرفه ترین جایگزین ها برای تامین برق مورد نیاز است و به عبارت دیگر تامین انرژی الکتریکی از تکنولوژی هسته ای (شکافت و گداخت) راه حل پیشنهادی و مورد قبول تولید انرژی در جهان در قرن بیست و یکم بوده و لازم است هر کشوری، حتی اگر دارای منابع فسیلی نسبتا فراوان باشد، انرژی مورد نیاز خود را از منابع متنوع تامین نماید، به تصمیم شورای انرژی کشور، مقرر شد سازمان انرژی اتمی ایران نیز بخشی از انرژی الکتریکی مورد نیاز کشور را از نیروگاههای هسته ای تامین نماید.
معاونت نیروگاههای اتمی
مسئولیت کلی ساخت و بهره برداری از نیروگاههای اتمی به عهده معاونت نیروگاههای اتمی سازمان است. مراحل مختلف این امر شامل برنامه ریزی، انتخاب محل، طراحی، مهندسی، ساخت، راه اندازی، بهره برداری و نگهداری، افزایش طول عمر باقی مانده واحد، مدیریت زباله های هسته ای، از کاراندازی واحد و ایمنی هسته ای می باشد. اهم وظایف معاونت نیروگاههای اتمی به این شرح است:
قرارداد طرح تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر علیرغم تمامی تلاشهای آشکار و پنهان دولت آمریکا با کشور روسیه منعقد گردید و هم اکنون کارشناسان روسی با همکاری متخصصین ایرانی پس از طی مراحل مقدماتی، مراحل اجرای کار را آغاز نموده اند که تا پایان سال 78 حدود 32% پیشرفت داشته است. پیش بینی می شود در صورت تامین منابع ارزی و ریالی مورد نیاز و تامین به موقع تجهیزات و مواد و مصالح جایگزین، واحد اول نیروگاه اتمی بوشهر تا پایان سال 1382 راه اندازی شود.
معاونت نیروگاههای اتمی با چهارمدیریت ستادی وظایف خود را انجام می دهد:
دفتر مهندسی و نظارت فنی
دفتر تضمین کیفیت
دفتر خدمات هسته ای و بهره برداری
دفتر امور قراردادهای خاص
علاوه بر آن مجری طرح نیروگاه اتمی بوشهر تحت نظارت معاونت نیروگاهها انجام وظیفه می نماید. این امر در مورد نیروگاه استقلال نیز صادق خواهد بود.
اهم فعالیت های دفتر مهندسی و نظارت فنی
هماهنگی کلیه فعالیتهای مربوط به پردازش اطلاعات مهندسی، جمع آوری اطلاعات از طریق ارتباطات بین المللی، سازماندهی شبکه های محلی و گسترده کامپیوتری، طراحی و توسعه سیستمهای اطلاعات مدیریت، تحقیق و توسعه انجام مطالعات کلان پروژه و مدلسازی و تجزیه و تحلیل اطلاعات پروژه و نظارت بر اجرای برنامه های زمان بندی و بررسی روند پیشرفت پروژه ها.
اهم فعالیت های دفتر تضمین کیفیت
دفترتضمین کیفیت به عنوان یک اهرم قدرتمند مدیریتی جهت حصول اطمینان از کیفیت کلیه فعالیتها و ساخت اقلام و تجهیزات در انطباق با الزامات تعیین شده توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی و نظام ایمنی هسته ای کشور انجام وظیفه نماید.
اهم فعالیتهای دفتر خدمات هسته ای و بهره برداری
حصول اطمنیان از کارائی و شایستگی پرسنل بهره برداری، نگهداری و پیشتیبانی فنی که در بهره برداری و نگهداری نیروگاهها تحت گواهینامه با رعایت مقررات دفتر امور ایمنی هسته ای کشور مشغول به کار می باشند.
حصول اطمینان از انجام اندازه گیری های حفاظتی در محدوده سایت و در داخل هر منطقه برنامه ریزی اضطراری (EPZ) به منظور ایمنی و حفظ جان مردم و پرسنل نیروگاه در شرایط اضطراری و بروز وقایع بحرانی (رادیولوژیکی).
اهم فعالیتهای دفتر امور قراردادهای خاص
* برگزاری مناقصه های داخلی و خارجی و انجام سایر معاملات از طریق ترک مناقصه و مشارکت در انتخاب فروشندگان، تولید کنندگان، پیمانکاران و مشاوران.
معاونت پژوهشی
وظایف این معاونت عبارتست از برنامه ریزی و هدایت طرح ها و پروژه های بخشهای معاونت، انتقال تکنولوژی هسته ای به کشور، انجام تحقیقات بنیادی و کاربردی در زمینه استفاده از انرژی اتمی در صنایع، پزشکی و کشاورزی. اینک مروری بر مراکز تحت پوشش این معاونت داریم :
مرکز تحقیقات هسته ای
این مرکز به سبب سابقه طولانی و توان علمی فنی حاصل از کادر مجرب و با تجربه خود همواره پیشاهنگ فعالیتهای علمی و پژوهشی بوده است. هدف اصلی این مرکز انجام تحقیقات پایه در علوم هسته ای و فراهم آوردن زیربنای علمی برای گسترش علوم و فنون هسته ای کشور و امکانات لازم برای ایجاد خودکفائی نسبی آنها است. تربیت کادر متخصص هسته ای، همکاری با دانشگاهها و مراکز علمی، آموزشی را می توان از هدفهای جنبی این مرکز به شمار آورد.
بخشهای مختلف مرکز تحقیقات هسته ای عبارتند از:
الف - بخش تهیه و تولید رادیوایزوتوپها
این بخش با بیش از 18 سال فعالیت در زمینه تهیه و تولید رادیوایزوتوپها با تاسیس آزمایشگاههای مجهز، استفاده از امکانات راکتور تحقیقاتی و تربیت نیروی انسانی کارآزموده در دو زمینه تولید دارو و تولید چشمه های صنعتی فعالیت می نماید.
تولید رادیو داروهای مورد استفاده در پزشکی
الف) ژنراتور تکنسیم m - 99
این ژنراتور با استفاده از مولیبدن - 99 حاصل از پاره ای شکافت کار می نماید. تکنسیم M - 99 حاصل به عنوان یک رادیو دارو برای تشخیص ودرمان بعضی از بیمارها به ویژه غدد سرطانی به روش تزریق وریدی مستقیما و یا به کمک کیتهای رادیو دارویی مصرف می شود. در حال حاضر حدودا هفته ای 50 عدد از این ژنراتورها در بخش رادیوایزوتوپها تولید و به مراکز پزشکی هسته ای کشور فرستاده می شود. این در حالی است که ما تنها کشور تولید کننده این نوع ژنراتور در منطقه هستیم.
ب) کیت های رادیو دارویی
این کیت ها به روش فرمولاسیون و سنتز تهیه شده و از تکنولوژی خاصی برخوردار است. در طول چند سال اخیر، این امکان فراهم شده است که بیش از 15 کیت مختلف پس از طی مراحل پژوهش، توسعه، کنترل کیفیت و بررسی های مختلف بر روی حیوان به صورت کلینیکی و پاراکلینیکی به تولید انبوه برسند.
نام کیت های تولید شده:
MIBI, MSA, DMSA, GHA, EHIDA, DTPA, MDP, PHYTATE, HMPOA, MAG3, EC, ECD, MERBROFENINE, RBC, SNC12, PY, TINCOLLOID, SNC12, PYP, TINCOLLOID.
کیت های یاد شده در شرایط سترون، عاری از پیروژن (تب زایی) و به صورت خشک (لیوفیلیزه) در شرایط و محیط آزمایشگاه تمیز و استریل تهیه می شوند و دارای جذب بسیار زیاد در ارگانهای مختلف مورد نظر بدن هستند.
کیت های فوق الذکر همگی به تولید انبوه رسیده و به مراکز پزشکی هسته ای کشور ارسال می شوند. کیت های مزبور همراه با تکنسیم m - 99 برای سنتی گرافی از
اندام های مختلف از راه وریدی وارد بدن شده و در تشخیص بیماریهای مختلف کمک بزرگی به پزشکان می نمایند.
پ - ید 131
این رادیودارو به صورت یدور سدیم در کپسول های خوراکی برای درمان و تشخیص و یا به صورت محلول برای درمان (تراپی) تولید می گردد. این ماده پرتوزا از طریق پرتودهی اکسید تلور در راکتور به مدت یک هفته و به روش تصعید به کمک کوره حرارتی در سیستم کاملا بسته و حفاظت شده، تولید می شود. تولید این ماده پرتوزا در حال حاضر بیش از نیاز کشور می باشد و امکان صادرات آن به هر مقدار به خارج از کشور وجود دارد. این ماده پرتوزا دو بار در هفته تولید شده و یا برنامه ریزیهای انجام شده، در زمان مقرر به مراکز پزشکی هسته ای کشور می رسد.
تولید چشمه های صنعتی
چشمه های پرتوزای ایریدیوم - 192
چشمه های ایریدیوم - 192 به صورت دیسک (Pellet) و به ابعاد بسیار کوچک دریافت می شوند. هر سه یا چهار دیسک در ظرف کوچک فولادی قرار داده می شود به نحوی که پرتوزایی آن در سطح 70 تا 75 کوری باشد. پس از انجام جوشکاری پیشرفته، کنترل کیفیت و انجام بازرسی های صنعتی در ظرفهای مخصوص قرار داده شده، پرس گردیده و تحویل مراکز رادیوگراف می گردند تا برای بررسی جوشکاری لوله های نفت و گاز به کار گرفته شوند. لازم به ذکر است که ارائه این چشمه ها به صنعت ایران گام قابل توجهی در جهت خودکفایی و صرفه جویی ارزی به حساب می آید و امید است که در ظرف چند سال آینده تمام مراحل تولید این چشمه در کشور صورت گرفته و امکان صادرات آن نیز فراهم آید.
چشمه های دیگر صنعتی
این چشمه ها که میزان پرتوزائی آنها چند صد میلی کوری است، کاربردهای صنعتی در سطح سنجی، ضخامت سنجی و دانسیته سنجی دارند. ضمنا از این نوع چشمه ها می توان در بررسی های مختلف مانند آنالیزهای شیمیائی، ردیابی، عیب یابی، و بررسی ترک های موئین نیز استفاده کرد.
چشمه های بتالایت
تهیه و تولید چشمه های نورانی بتالایت برای استفاده صنایع به ویژه صنایع نظامی، فرودگاهها، سیستمهای اپتیکی از جمله دوربین ها صورت می پذیرد. این لامپ های نورانی با استفاده از گاز تریسیم تهیه می شوند. با انتقال تکنولوژی و فراهم آوردن زیربنای فنی و دانش علمی لازم امکان تولید انواع مدل های این لامپ های نورانی فراهم است. طراحی، ساخت، نصب، بهره برداری و خدمات پس از تحویل سیستم های مختلف با استفاده از چشمه های پرتوزا که در زمینه های مختلف کاربردهای متعدد دارند از دیگر خدمات ارائه شده مرکز تحقیقات هسته ای سازمان انرژی اتمی می باشد. استفاده از این چشمه های پرتوزا در نشت یابی لوله های نفتی مسلما اثر اقتصادی و فنی وسیعی در بر دارد.
الف) بخش تحقیقات و کارگردانی راکتور
مهمترین ابزار علمی این بخش، یک راکتور تحقیقاتی 5 مگاواتی از نوع استخری می باشد. با توجه به تسهیلات تابش دهی که شامل 7 کانال پرتونوترونی و دو سیستم پنوماتیک می باشد، راکتور قادر است امکان تحقیقات پایه در زمینه فیزیک راکتور، فیزیک نوترون و اثر متقابل نوترون با ماده را ارائه نماید. سرویس دهی راکتور در تهیه برخی از رادیو ایزوتوپها برای مصارف پزشکی، صنعت و کشاورزی و نیز آنالیز به روش فعال سازی نوترونی وتربیت نیروی انسانی می باشد. عملیات ساختمانی راکتور مرکز تحقیقات هسته ای در تاریخ 30/9/1340 آغاز گردید و در تاریخ 4/9/1346 فعالیت این راکتور با هدف تحقیقات بنیادیو تولید رادیوایزوتوپهای مورد نیاز در پزشکی، کشاورزی و صنعت و همچنین آموزش نیروی انسانی رسما آغاز گردید.
فعالیتهای مربوط به راکتور به صورت پراکنده و بسیار ضعیف انجام گرفت و نیاز کشور را به رادیوایزوتوپها به ویژه رادیو داروها تامین نمی نمود و کلیه این فرآورده های حیاتی از کشورهای صاحب تکنولوژی وارد کشور می شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی برنامه ریزی دقیقی در راستای استفاده بهینه از راکتور به عمل آمد و با پیگیری و جدیت و جهت دهی صحیح مسئولین محترم سازمان انرژی اتمی حرکت همه جانبه ای در جهت هرچه فعالتر نمودن راکتور آغاز گردید. ولی متاسفانه در طول مدت هشت سال دفاع مقدس فعالیت راکتور بر حسب شرایط موجود با راندمان کم دنبال گردید. پس از پایان جنگ تحمیلی پیشرفت و پیشبرد فعالیتهای راکتور تحقیقاتی در زمینه های کاری مربوط به طور چشمگیری افزایش یافت.
در سال 1367 واحد جنوبی سیستم تابش دهی پنوماتیک به طول 800 متر تا مرکز تابش گاما ادامه داده شد که کارشناسان آن مرکز بتوانند مستقلا و مستقیما نمونه های پژوهشی خود را جهت پرتودهی به قلب راکتور فرستاده و دریافت نمایند.
در سال 1371 مبدلهای حرارتی که یکی از سیستمهای مهم مربوط به خنک کننده های راکتور می باشند، توسط کارشناسان و تکنسین های بخش تعویض گردید. نظر به مدت زمان طولانی استفاده از سوخت موجود و اشکالات مربوطه، امکان افزایش قدرت راکتور تحقیقاتی و افزایش مدت کارکرد آن وجود نداشت و لذا شرایط راکتور جوابگوی نیازهای تحقیقاتی و تولید رادیو ایزوتوپها نبود با پیگیری و پشتکار مدبرانه مسئولین سوخت راکتور در سال 1372 تعویض گردید. کلیه مراحل تعویض و تبدیل سوخت و همچنین انجام تغییرات لازم در سیستم میله های کنترل و مکانیزمهای آن با همکاری و مشارکت کارشناسان و تکنسین های فنی بخش تحقیقات و کارگردانی راکتور به مرحله اجرا درآمد.
ب ) بخش فیزیک هسته ای
عمده فعالیت های آزمایشگاه و اندوگراف حول شناب دهنده متمرکز است. آنالیز مواد به کمک روشهای هسته ای بالاخص روش پیکسی (pixe) و روش پس زنی رانرفورد (RBS) مورد استفاده قرار می گیرد. ایجاد یک آزمایشگاه تکنیک خلاء و تعمیر آشکار سازهای ژرمانیوم ابر خالص (Hp Ge)، تعمیر و راه اندازی سیستم شمارش آنتی کامپتون، بررسی پدیده شکافت با پرتونونهای Mev 30 = E در سیکلوترون مرکز کرج، بررسی واکنشهای هسته ای روی تراز ایزومری Al26 خدمات باستان سنجی و حفظ و مرمت آثار فرهنگی تاریخی نیز از فعالیت های این بخش است.
ج ) بخش فیزیک نوترون
در قسمت فیزیک نوترون، فعالیتهای ساخت حفاظ برای سیستمهای دیفراکتومتر نوترونی و رادیوگرافی نوترونی همکاری و انجام پروژه های مشترک با مرکز تحقیقات و تولید سوخت هسته ای اصفهان، بررسی ساخت سیستم گرداننده نمونه در قلب راکتور، طرح ساخت رابیت، انجام آنالیز به روش NAA به صورت کمیو کیفی برای نمونه های بیولوژیکی و ژئولوژیکی، راه اندازی و استفاده از کدهای کامژیوتری مانند MCNP و HEPRO و آنالیز نمونه های مرکب و کاغذ قدیمی به روش پیکسی انجام می شود.
د) بخش الکترونیک
فعالیتهای پژوهشی بخش الکترونیک شامل تکمیل طرح منبع تغذیه H.v، تکمیل طرح آمپلی فایر حساس به بار بررسی آمپلی فایر کانال لگاریتمی راکتور، طراحی و ساخت سیستم مونیتور دستی، طراحی و ساخت دستگاه ضخامت سنج هسته ای ، طراحی و ساخت دستگاه اندازه گیری خلاء با کاتود سرد و دستگاه کنترل حرارت سیستم سنتز بنزین و ... می باشد.
ه) بخش فیزیک بهداشت
فعالیت های پژوهشی، علمی و فنی فیزیک بهداشت شامل کنترل و نظارت بر کلیه فعالیت های هسته ای، حضور مداوم در مرکز کنترل راکتور در هنگام کار، مشاوره و مشارکت در نصب سیستمهای ایمنی هسته ای، نظارت و کنترل راکتور در هنگام کار، مشاوره و مشارکت در نصب سیستم های ایمنی هسته ای، نظارت و کنترل بر کار تهیه انواع رادیوداروها، نظارت و کنترل مراحل ساخت چشمه های صنعتی از قبیل ایریدیوم - 192 و کبالت - 60 و سزیوم 137- همکاری با گروه پسمانداری، کنترل پرتوگیری کلیه کارکنان و ... می باشد.
و) بخش حالت جامد
فعالیت های گروه حالت جامد شامل تهیه لایه نازک شفاف و رسانا از اکسید قلع و ایندیوم به روش غوطه وری شیمیائی، تهیه سرامیک PZT، مطالعه تعیین ساختار آلیاژهای فلزات شیشه ای از حالت بی شکل به کریستال، رشد بلورKCI ، تولید اشعه یونی با جریان بالا و پروژه رشد کریستالهای سدیم آیداید دوپ شده می باشد.
ز) بخش طراحی و ساخت
فعالیت های بخش طراحی و ساخت شامل طراحی و ساخت شیوه های یونیورسال، ساخت دستگاه X-Ray برای کاربری در دندانپزشکی، ساخت آشکار ساز L.S.L برای اتصال به دتکتور و اتصال لوله هدایت کننده جریان است.
ح) بخش شیمی تجزیه
فعالیت های شیمی تجزیه شامل تشخیص و تعیین مقدار عناصر سمی کم مقدار در خون و مواد بیولوژیکی بدن انسان، مواد معدنی و آلی ، افزودنی های مواد غذایی و آشامیدنی، انواع کودهای شیمیائی و گازهای صنعتی و ... می باشد.
مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته ای کرج
این مرکز در زمینی به مساحت 100 هکتار در شمال کرج قرار گرفته و در زمینه استفاده از پرتوها در امور کشاورزی و پزشکی فعالیت می نماید:
بخش کشاورزی هسته ای
- بررسی استفاده از موتاژن فیزیکی پرتوگاما در ایجاد تنوع ژنیتیکی در گیاه برنج (موتاسیون بریدینگ، به منظور ایجاد جهش و تنوع ژنتیکی در ساختار توارثی نباتات، این روش سالیان درازی است که در عرصه به نژادی مورد استفاده قرار می گیرد).
- استفاده از پرتوتابی به منظور افزایش تنوع ژنتیکی برای ایجاد لینه های مقاوم به خوابیدگی و زودرسی و بیماری بلاست در ارقام برنج.
- بررسی مقدماتی موتانتهای خالص سویا.
- تهیه لاینهای پاکوتاه و متحمل به بلاست از بعضی ارقام پا بلند محلی در برنج.
- القای موتاسیون در نارنگی به منظور تنوع ژنتیکی در جهت تولید موتانتهایی با صفات کیفی برتر.
- استفاده از آب و خاک شور در کشاورزی پایدار به کمک تکنیکهای هسته ای.
- بررسی امکان ایجاد موتاسیون با به کارگیری پرتوی گاما برای تولید لاینهای مقاوم به بیماری پژمردگی در ارقام نخود ایرانی.
- ایجاد لاینهای زودرس و مقاوم به ریزش در کنجد.
- اثر پرتوگاما در افزایش تولید جوجه های گوشتی.
- استفاده از روش پرتودهی به منظور جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی و مواد غذایی اولیه تبدیلی.
بخش سیکلوترون
این بخش در زمینه پرتودهی و تولید رادیوایزوتوپهای گوناگون با پروتون و دوترون و نشاندار کردن ترکیبات در پزشکی هسته ای فعالیت می نماید.
از پژوهش های مهم در این زمینه تعمیر دستگاه جوش TIG مرکز، ساخت کویل مسی RF سیکلوترون به روش انجماد، تولید رادیوداروها، مانند: تالیوم 201 - گالیوم 67، کریتیون m 81، تولید رادیوداروی کربن - 11 ، تهیه کمپلکس Io-Oxine 111 برای نشاندار کردن پلاکتها و گلبولهای سفید و نشاندار کردن مواد آلی با کربن 14 است.
بخش مواد هسته ای
فعالیت های پژوهشی بخش مواد شامل موارد زیر می شود: استخراج زیرکانیوم و طراحی و ساخت غلاف سوخت از جنس زیرکالوی، طراحی و ساخت تیوبهای سرامیکلی آلومینایی، پروژه نوترون اتورادیوگرافی، طراحی و ساخت کامپوزیست های زمینه فلزی با (MMC)، ساخت دزیمترهای تومولومینسانس از نوع GaSo4 : DY بررسی و ساخت آهن ربای دایمی سری ALNICO.
بخش دزیمتری استاندارد یا S.S.D.L
بخش دزیمتری استاندارد مجهز به یک دستگاه Co-60 و یک دستگاه ماشین مولد اشعه X به قدرت 250 کیلو وات است و این دستگاه در ساختمانی با دیواره های دارای حفاظ مناسب قرار دارد و کارشناسان آن، کلیه مراکز درمانی کشور را از نظر خروجی پرتوها و دستگاه های اندازه گیری آنها بازرسی و دستگاههای مربوط را طبق استانداردهای بین المللی کالیبره می نمایند. ضمنا کلیه مراکز صنعتی، پزشکی، تحقیقاتی که در سطح کشور به نوعی با پرتوهای یونساز کار می کنند، دستگاههای سنجش پرتو خود را به این بخش ارسال می نمایند تا طبق استانداردهای بین المللی کالیبره شوند.
مرکز تحقیقات و کاربرد لیزر
در این مرکز فعالیت های ایجاد لیزرهای پرقدرت ( ایگزایمر)، نظیر برهمکنش لیزرهای ایگزایمر بر ماده، طراحی و ساخت لیزر دای گومارین با دمش لیزراگزایمر KrF، لیزر اتمی فلورین فشار ژایین و نیز لیزر پر قدرت1000w) CO2) ساخت لیزر بسته گاز کربنیک با توانهای خروجی 10w و 20 W و همچنین لیزر سینتیک در جهت مطالعه کاواک ناپایدار و لیزر رزینه ای با دمش توسط لیزر بخار مس، توسعه لیزر نیتروژن با تخلیه اثر کورونا و بالاخره لیزر پلیمر و نیمه هادی و لیزر هلیوم نئون و طرحهای هولوگرافی انجام می شود.
بخش تحقیقات طیف نگاری
فعالیتهای انجام شده در این مرکز به صورت زیر می باشد:
- تولید انبوه لیزرهای پژوهشی
- تولید قطعات اپتیکی و الکترواپتیکی از قبیل انواع آینه ها، فیلترها، لنزها، عدسیها، منشورها و پلاریزورها که در ساخت لیزر به کار می روند.
- رشد بلورهای گوناگون ( YAG، کرومیوم یاگ، نئودیوم یاگ سفایر، یاقوت ...) که در ساختمان های لیزرهای فعلی و یا نسل آینده به کار خواهد رفت.
- ساخت لیزرهای پژوهشی حالت جامد.
مراکز تحقیقات و کاربرد پرتوهای یونساز:
مرکز تابش گاما
این مرکز در راستای مسوولیتهای تحقیقاتی خود در تعیین دز سترونی و ضد عفونی، کنترل کیفی میکروبی محصولات یکبار مصرف پزشکی، مواد بسته بندی شده و انواع گیاه داروها و ادویه جات را تابش دهی، سترونی و ضد عفونی می کند. مرکز تابش گاما در زمینه اندازه گیری پارامترهای زیست محیطی نیروگاه بوشهر و نیز اندازه گیری ذرات معلق در هوای شهر تهران، تحقیقاتی انجام داده است.
مرکز تحقیقات و کاربرد پرتو فرآیند یزد
هدف اصلی این مرکز ایجاد تاسیسات پرتودهی با استفاده از شتاب دهنده های الکترون و کاربرد آن در صنایع، تحقیقات و علوم دیگر است.
در این مرکز یک شتاب دهنده پر قدرت الکترون با انرژی 10 میلیون الکترون ولت و توان 100 کیلو وات نصب و راه اندازی شده است و تحقیقات گسترده ای در زمینه پرتوفرآوری مواد مختلف، از جمله مواد پلیمری در دست انجام است که اهمیت خاصی در صنعت پلیمر کشور دارد.
مرکز تحقیقات بناب
در این مرکز نیز ساخت و طراحی لیزر بودن آرگون، بررسی مسایل زیست آرتمیا در دریاچه ارومیه و ایجاد موتاسیون در آن و تولید تایروترون، جوشکاری پیشرفته مواد فلزی به غیر فلز، ساخت سنسورهای حرارتی، ساخت تویپ اشعه x و طرح کاربرد بهینه سازی سیستم لایه نشانی نایلون برای پوششهای بسته بندی و چاپ انجام می شود.
بخش تحقیقات گداخت هسته ای
اولین دستگاه تهیه پلاسمها در سال 1374 بوسیله دستگاه توکامک دماوند T.V.D راه اندازی و در سال 1377 مشکلات آن بر طرف و با تجهیزات کاملتری برای به دست آوردن نتایج بهتر آماده گردید.
دومین دستگاه تهیه پلاسما توکامک الوند است که از اوایل سال 1377 راه اندازی و با پیشبرد و طرح « مطالعه پلاسمای حواشی توکامک الوند » به فعالیت های خود ادامه
می دهد.
در طرح اول نتایج به دست آمده از آزمایشها مورد بررسی قرار گرفت و برنامه های کامپیوتری لازم برای پردازش نتایج نوشته شد و در طرح دوم سیستم سیم پیچهای چنبره ای توکامک Toroidal بهینه شد و اسکلت نگهدارنده بانک خازن Capacitor Bank میدان چنبره ای طراحی گردید.
اواخر سال طراحی یک توکامک کروی به نام «آفتاب» نیز مورد نظر قرار گرفت و نتایج خوبی به همراه داشت. علاوه بر این استفاده از پلاسما برای لایه گذاری در راستای فیلمهای Tl روی زیر لایه هایی از قبیل مس و برنج در دست مطالعه است و همچنین طراحی و ساخت سیستم Plasma Nitriding در حال انجام است که دارای کاربردهای تحقیقاتی و صنعتی فراوان می باشد.
مرکز توسعه انرژیهای نو
مرکز توسعه انرژیهای نو با ادامه خط مشی تولید برق از منابع تجدید پذیر، میزان تولید برق خود را تاکنون به 42 میلیون کیلو وات ساعت رسانده است و در ادامه عملیات انتقال تکنولوژی به داخل کشور و ساخت داخل تجهیزات نیروگاههای انرژی های نو فعالیت می نماید. ایجاد نیروگاههای بادی منجیل، و النصر رودبار و الفتح هرزویل، اقدام به اجرای پروژه راکتور بیوگاز در ساوه، مطالعه طرح تولید برق ژئوترمال، ساخت تجهیزات نیروگاههای خورشیدی فتوولتائی برای توسعه نیروگاه خورشیدی دربید یزد و نیروگاه سر کویر حسینیان - معلمان و جهرم نیز از تلاشهای این مرکز است.
در سیاست های جدید توسعه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، استراتژی تولید برق از منابع تجدید پذیر به علت موقعیت خاص جغرافیائی کشور و دوری از وابستگی به نفت و سایر سوخت های فسیلی مد نظر قرار گرفته است.
این مرکز با تکیه بر تجربیات گذشته در خصوص ساخت توربین های بادی در سال 1373 اولین گام در خصوص ایجاد نیروگاه برق بادی در ناحیه بادخیز منجیل و رودبار را برداشت که حاصل آن احداث دو واحد نمونه 500 کیلوواتی در این دو ناحیه بود. هدف اصلی احداث این دو واحد نمونه، ایجاد باور تولید برق از انرژی بادی در ایران بود.
طی سالهای بعد، پس از عقد قرارداد انتقال تکنولوژی و خرید تجهیزات خارجی، این مرکز توانست مرحله احداث 27 واحد نیروگاه برق بادی را در مدتی کمتر از 3 سال با انتقال بیش از 50 درصد تکنولوژی و ساخت تجهیزات نیروگاههای برق بادی در داخل کشور و مونتاژ کامل، نصب و راه اندازی توسط متخصصان مرکز عملی نماید و تاکنون 26 واحد از این توربین ها که از انواع 300 و 550 کیلو واتی هستند در محدوده شهر منجیل، ارتفاعات رودبار و ناحیه هرزویل نصب و راه اندازی شده اند. با احداث نیروگاههای برق بادی ضمن تزریق برق به شبکه سراسری، برق مورد نیاز سه شهر منجیل، رودبار و لوشان تامین گردیده است.
با نصب نیروگاههای فوق، این مرکز توانسته است، سالیانه از سوختن حدود یازده میلیون و سیصد و پنجاه هزار لیتر نفت جلوگیری به عمل آورد.
به طوری که اگر نفت بشکه ای 20 دلار باشد، با انجام پروژه فوق سالیانه بالغ بر یک میلیون و هشتصد هزار دلار صرفه جویی ارزی خواهد شد.
هم اکنون این مرکز با عقد قرارداد و ادامه ساخت داخل تجهیزات نیروگاه یکصد مگاواتی برق بادی به سرعت به سمت توسعه بهره گیری از این منبع مجانی و غیر آلاینده پیش می رود.
مرکز توسعه انرژیهای نو سازمان انرژی اتمی ایران در زمینه تولید برق از دیگر منابع تجدید پذیر فعالیت چشمگیر داشته است. در این راستا اولین نیروگاه تحقیقاتی فتوولتایی خورشیدی را در روستای دربید یزد، در آبان ماه سال 1372 و دومین نیروگاه تحقیقاتی فتوولتائی خورشیدی را به ظرفیت 27 کیلو وات در روستای حسینیان و معلمان در منطقه کویری سمنان راه اندازی کرده و کار توسعه این نیروگاهها را بر عهده دارد.
در زمینه بیوگاز نیز یک واحد نمونه راکتور بیوگاز به حجم 65 متر مکعب در مرکز آموزش کشاورزی ماهدشت کرج و یک راکتور بیوگاز به حجم 13 متر مکعب به صورت پایلوت برای شرکت خدماتی کیش طراحی و احداث کرده و همچنین با اجرای طرح نمونه تولید برق از راکتور بیوگاز با استفاده از فاضلابهای شهری که هم اکنون بیش از 50 درصد پیشرفت فیزیکی داشته، امید می رود این منبع جدید را نیز به منابع تولید انرژی برق کشور بیافزاید و بالاخره این مرکز با ارایه طرح تولید برق از منابع ژئوترمال سبلان و خوی بررسی های زمین شناسی، ژئوفیزیکی و ژئوشیمیائی و نیز حفر گمانه های اکتشافی را در این زمینه انجام داده است که پیش بینی می شود تا میزان 200 مگاوات برق از مخازن زمین گرمایی خوی و سبلان برای کشور تامین گردد.
معاونت تولید سوخت هسته ای
تعیین خط مشی و اتخاذ سیاستهای مناسب در زمینه های اکتشاف مواد رادیواکتیو، استخراج مواد معدنی، استحصال و انجام عملیات تغلیظ تا مرحله تولید کیک زرد، تحقیق و توسعه در زمینه چرخه سوخت هسته ای ، امکان تولید و تامین بخشی از مواد اولیه مورد نیاز در تهیه سوخت هسته ای به منظور پشتیبانی از نیروگاههای هسته ای کشور و مدیریت پسمانهای هسته ای تولید شده در کشور از اهم وظایف این معاونت می باشد.
مدیریتهای معاونت تولید سوخت هسته ای :
امور اکتشاف و استخراج
این مدیریت در زمینه انجام عملیات مختلف اکتشاف هوایی، اکتشافات سطح الارضی، تحت الارضی، مطالعات بهره برداری، توسعه و تجهیز ذخایر معدنی، نظارت بر تهیه نقشه های رادیومتری، مغناطیس سنجی، توپوگرافی، زمین شناسی و مقیاسهای مختلف بر حسب ضرورتهای مترتب بر نوع فعالیتها و انجام مطالعات ژئوشیمیایی، ژئوفیزیکی، زمین شناسی، پتروگرافی، مینرالوژیکی، حفاری، آزمایشگاهی مربوط و تلفیق کلیه اطلاعات موجود به مناطق اکتشافی اورانیوم فعالیت می نماید و علاوه بر آن مطالعه و تعیین پارامترهای اکتشافی کانسارها از قبیل ذخیره، عیار و قابلیت بهره دهی از نظر پارامترهای اقتصادی در مراحل استخراج و فرآوری، انجام کلیه عملیات استخراج سنگهای معدنی اورانیوم چه به صورت روباز و چه به صورت زیرزمینی به عهده این امور می باشد.
مرکز کانه آرایی
با توجه به روند افزایش فعالیتهای اکتشافی در سطح کشور، این مرکز به منظور دست یابی به تکنولوژی لازم و انجام پژوهشهای بنیادی در زمینه چگونگی استحصال اورانیوم از سنگ های اورانیوم دار معادن ایران و همچنین استحصال اورانیوم از اسید فسفریک و ایجاد امکان تامین بخشی از مواد اولیه مورد نیاز در تهیه سوخت هسته ای فعالیت می نماید. در این رابطه ایجاد یک یا چند کارخانه نیمه صنعتی و صنعتی برای استحصال، تصفیه و تغلیظ اورانیوم از سنگ معدن تا تولید کیک زرد به منظور استفاده در تکنولوژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز به عهده این مرکز می باشد.
مرکز تحقیقات و تولید سوخت هسته ای اصفهان
فعالیت های عمده این مرکز بر روی تحقیق و توسعه در زمینه چرخه سوخت هسته ای متمرکز شده و علاوه بر آن تامین بخشی از سوخت سالیانه واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر و راکتورهای تحقیقاتی به عهده این مرکز است.
دفتر پسمانداری
این دفتر مسولیت جمع آوری، کنترل، نظارت، نگهداری، آمایش، انتقال و دفع پسمانهای مراکز پزشکی هسته ای و صنعتی، مراکز تحقیقات هسته ای و نیروگاه اتمی بوشهر را بر عهده دارد و موظف به نظارت کامل بر تولید پسمان، بر اساس ضوابط آژانس بین المللی انرژی اتمی و مقررات قانون حفاظت در برابر اشعه در جلوگیری از پراکندگی و پخش پسمانهای پرتوزا در محیط زیست و اطمینان بخشیدن به حفظ سلامت محیط زیست می باشد.
آزمایشگاههای جابربن حیان
این آزمایشگاهها به منظور پشتیبانی از انجام پروژه های تحقیقاتی سازمان تاسیس شده و در حال حاضر در زمینه های سالیابی عناصر و آنالیز مواد با استفاده از روش های پیشرفته، آنالیز مواد برای شناسایی و اندازه گیری عناصر کم مقدار در نمونه های بیولوژیکی، اندازه گیری نمونه خون، ارائه خدمات به مراکز علمی و تحقیقاتی و صنعتی و همچنین تحقیقات بنیادی هسته ای فعالیت می نماید.
معاونت نظام ایمنی هسته ای کشور
بهره برداری از نیروگاهها و تاسیسات هسته ای و نیز تجهیزات و دستگاه هایی که در صنعت، پزشکی و کشاورزی از انواع پرتوها استفاده می کنند خطراتی را در بر دارد. به منظور پیشگیری از این خطرات که می تواند سلامتی مردم را تهدید کند و انجام نظارت ها و بازرسی های فنی لازم، در کلیه کشورها، ارگانی به نام « نظام ایمنی هسته ای » تشکیل شده است و در ایران معاونت نظام ایمنی هسته ای کشور این سازمان، مسئولیت اجرای آن را به عهده دارد. این معاونت باید استانداردها، مقررات، آئین نامه ها و دستور العمل های لازم را در کلیه زمینه های ایمنی تاسیسات هسته ای و حفاظت در برابر پرتوها تهیه کرده و بر اجرای آن نظارت کند.
نظام ایمنی هسته ای با چهار مدیریت وظایف خود را انجام می دهد.
دفتر امور ایمنی هسته ای کشور
بهره برداری از نیروگاههای هسته ای همانند دیگر صنایع پیشرفته خطرات بالقوه ای برای افراد و محیط زیست در بر دارد. مقایسه این مخاطره با دیگر خطرات ناشی از استفاده بشر از تکنولوژی پیچیده، نشان می دهد که سهم نیروگاههای هسته ای درصد بسیار کمی از سوانحی که به انسان آسیب رسانیده، را داراست.
یکی از دلایل این امر توجه زیاد طراحان، سازندگان، بهره برداران و مراجع قانونی و نظارتی نسبت به ایمنی تاسیسات مذکور و وجود تدابیر پیش بینی شده در ساخت نیروگاهها برای پیشگیری از رخداد حوادث در مرحله اول و کاهش صدمات ناشی از وقوع احتمالی حوادث هسته ای در مرحله دوم است. ساخت و بهره برداری از تاسیسات هسته ای در سطح بین المللی و در هر کشور عضو آژانس بین المللی انرژی اتمی مشمول ضوابط و مقررات ویژه ایمنی هسته ای و نظارت مستمر قانونی بر کلیه فعالیت ها در مراحل انتخاب محل، طراحی، ساخت قطعات و تجهیزات، احداث، راه اندازی، بهره برداری و از کار اندازی تاسیسات فوق الذکر است.
کسب اطمینان از سطح ایمنی کافی نیروگاهها و کلیه تاسیسات هسته ای دیگر و به حداقل رسانیدن مخاطرات احتمالی آنها و همچنین اطمینان از وجود حفاظت های فیزیکی کافی برای کارکنان این تاسیسات، مردم و محیط زیست و صدور مجوزهای لازم در تمام این مراحل از جمله وظایف دفتر امور ایمنی هسته ای کشور می باشد.
امور حفاظت در برابر اشعه
گسترش و کاربرد روز افزون انواع پرتوها در رشته های مختلف صنایع، علوم پزشکی، کشاورزی و آموزش و پژوهش اجتناب ناپذیر است. این گونه پرتوها از منابع پرتوزای طبیعی و یا مصنوعی گسیل شده و در بسیاری از فعالیتهای روزمره کار و زندگی بشر، نقش اصلی را ایفا می نمایند. با وجود اینکه کاربرد پرتوهای یونساز و غیر یونساز در امور مختلف بسیار مفید و در پاره ای از موارد منحصر به فرد است لیکن عدم رعایت نکات ایمنی می تواند خطرات جدی برای کارکنان، مردم ، محیط زیست و حتی نسل های آینده به همراه داشته باشد.
کاربرد مواد پرتوزا و دستگاههای یونساز در زمینه های گوناگون در هر کشور در صورتی قابل توجیه است که تشکیلاتی معتبر و مقتدر با پشتوانه علمی لازم وجود داشته باشد و بتواند با تدوین مقررات، ضوابط، آئین نامه ها و استانداردهای حفاظت در برابر اشعه، نظارت و کنترل کامل در کلیه مراحل توزیع، کاربرد، مصرف و پسمانداری این مواد را اعمال نماید.
سیاست کلی امور حفاظت در برابر اشعه عبارتست از اجرای قانون حفاظت در برابر اشعه، مصوب مجلس شورای اسلامی و سایر ضوابط و مقررات بین المللی در تمامی مراکز کاربرد پرتوها در کشور، نظارت و کنترل و کسب اطمینان از کاربرد صحیح آن و در نهایت پیشگیری از اثرات سوء بیولوژیکی و زیست محیط ناشی از کاربرد پرتوها. در این راستا همواره حفاظت کارکنان، مردم، نسل های آینده و به طور کلی محیط زیست در برابر اثرات زیان آور پرتوها و همچنین ایجاد فرهنگ کنترل کیفی در کار با پرتوها سرلوحه تلاش تمامی پژوهشگران، دست اندرکاران و متخصصان این امور بوده است.
مرکز تکنولوژی حفاظت و ایمنی هسته ای
این مرکز به منظور ارائه خدمات و پژوهش در زمینه های ایمنی تاسیسات هسته ای و توسعه تکنولوژی ایمنی پرتوها تشکیل شده و شامل سه بخش تکنولوژی ایمنی تاسیسات هسته ای، توسعه تکنولوژی ایمنی پرتوها و خدمات حفاظت در برابر پرتوها است.
بخش تکنولوژی ایمنی تاسیسات هسته ای به 3 گروه پژوهش های مربوط به ایمنی طراحی ساخت و بهره برداری، توسعه استانداردهای ایمنی هسته ای و بهبود روش ها، بررسی حوادث هسته ای و ارزیابی آنها تقسیم می شود.
بخش توسعه تکنولوژی ایمنی پرتوها شامل 3 گروه است: گروه مطالعات پرتوهای طبیعی بالا (رامسر)، گروه طراحی و ساخت سیستم های حفاظت در برابر پرتوها و گروه فیزیک پرتوها.
بخش خدمات حفاظت در برابر پرتوها گروههای امور کنترل آلودگی هسته ای، خدمات حفاظت و کاربرد پرتوها و گروه پشتیبانی فنی را در بر می گیرد.
گروه امور کنترل آلودگی هسته ای که پس از حادثه چرنوبیل در کشور اوکراین به وجود آمد، وظیفه دارد که از مواد غذایی وارداتی نمونه برداری کرده و قبل از اینکه این مواد برای مصرف در داخل کشور توزیع شود. از عدم آلودگی آنها به مواد رادیواکتیو اطمینان حاصل نماید.
دفتر پادمان هسته ای ملی
از آنجائی که دولت ایران یکی از اعضای امضا کننده پیمان منع گسترش (N.P.T) سلاح های هسته ای است و بر اساس این پیمان آژانس بین المللی انرژی اتمی بر مواد هسته ای ویژه کشور (اورانیوم، پلوتونیوم و توریم) کنترل و حسابرسی و نظارت می کند، ضرورت دارد که دولت ایران با هدف پایبندی به تعهدات خود در پیمان مزبور، پادمان مواد هسته ای را در تمامی مراکز و موسسات هسته ای داخل کشور به اجرا در آورد.
پادمان مواد هسته ای به طور خلاصه عبارت است از اجرای عملیات حسابرسی با شمارش و کنترل مواد هسته ای، بازرسی مواد هسته ای ، نمونه گیری و نمونه برداری از عوامل محیطی و تست و آزمایش نمونه های تهیه شده است.
تمامی فعالیت های ذکر شده، باعث خواهد شد تا این گونه مواد همواره و به طور دقیق تحت نظر بوده و از محدوده کاربردهای صلح آمیز خارج نشوند و در معرض خطر دزدی، قاچاق و یا حمله های خرابکارانه قرار نگیرند تا در صورت بروز هر گونه حادثه ای ، اقدامات ایمنی و امنیتی مناسب انجام شود.
معاون برنامه ریزی، آموزش و امور مجلس
در سال 1378 در راستای پشتیبانی فعالیتهای سازمان و به منظور استقرار و تداوم نظام برنامه ریزی، تجهیز نیروی انسانی و اجرای برنامه های آموزشی مورد نیاز، (پشتیبانی علمی از گروههای تحقیقاتی، توسعه شبکه های اطلاع رسانی و همچنین انجام امور حقوقی و دعاوی مربوط به سا
دانلود مقاله انرژی هسته ای و کاربرد صلح آمیز آن
