مقدمه
اینکه اولین فرش بافته شده به صورت تار و پود، به مردم کدام سرزمین تعلق دارد و آیا ایرانیان یا چینیان خالق این هنرند یا سایر اقوام، مبهم است، اما فرش پازیریک که قدیمی‌ترین دستبافت بشری است که تا کنون کشف گردیده و موجود است، تا اندازه‌ای، به این سؤال پاسخ می‌دهد. پازیریک، قدیمی‌ترین قالی موجود در جهان است که در سال 1949 میلادی، به وسیله پروفسور رودنکو، از زیر یخ‌های قطب شمال در مقبره یکی از شاهان سکایی در 80 کیلومتری مرز مغولستان، در منطقه‌ای به نام پازیریک کشف و به نام محل کشف آن، معروف شد. این فرش، به عنوان پوشش اسب به کار می‌رفته و مربوط به دوران هخامنشیان است.
قدمت این فرش، به 5 قرن قبل از میلاد می‌رسد و آنچه از نظر تاریخی، ساخت این فرش را به ایرانیان نسبت می‌دهد، طرح و نقشه سواران پارسی با پوشش و سلاح‌های دوران پرشکوه امپراتوری ایرانیان است که شباهت بسیاری به نقش‌های تخت جمشید دارد. پروفسور رودنکو، معتقد است که قالی پازیریک کار اقوام ایرانی است. این قالی، هم اکنون در موزه آرمیتاژ در شهر سن‌پطرزبورگ روسیه نگهداری می‌شود.
پیشینه فرش فارس
فرش فارس را به نوعی می‌توان مادر فرش ایران نام نهاد. وجود قالیچه سنگی حجاری شده بر درگاه غربی تالار صد ستون تخت‌جمشید که اولین بار توسط تیلیا باستان‌شناس ایتالیایی مورد توجه قرار گرفت و مشابهت آن با قالی پازیریک و مشابهت هر دو با نقوش تخت‌جمشید و اساسا حجاری‌های دوران هخامنشی، وجود فرشبافی و اعتلای آن را در فارس آن دوران محقق می‌سازد. مورخین یونانی همراه اسکندر مقدونی نیز، از فرش ارغوانی رنگی یاد می‌کنند که در قبر کورش در پاسارگاد گسترده بوده‌اند.
آنچه مشخص است، تاریخ مستند و تردیدناپذیر فرش فارس، از سده دوم هجری آغاز می‌شود. به استناد آن می‌توان دریافت که دستبافت‌های فارس در صدر اسلام و لااقل از قرن دوم هجری، به آن درجه از اعتبار و شهرت رسیده بود که از اقلام عمده باج و خراج و مالیات باشد و همراه زر و سیم، به خزانه خلفا راه یابد.
در دوران پس از اسلام، قرن هشتم هجری را می‌توان روزگار عظمت فرشبافی فارس دانست. اعتلای فرشبافی فارس به آنجا رسیده بود که غازان‌خان، بافت فرشهای کاخ خود در تبریز را به قالیبافان فارس سفارش داد.
در قرن نهم و دهم با آمدن طلایه‌داران قشقایی به فارس، هنر فرشبافی این خطه، رونقی تازه گرفت و این هنر، بیش از پیش، در مناطق ایل‌نشین تمرکز یافت. این تمرکز که تا زمان حاضر، کم و بیش ادامه یافته، ویژگی اساسی فرشبافی فارس است.
قابلیت‌های فرش فارس
فرش فارس در بین دستبافت‌های ایرانی، از ویژگی‌های خاصی برخوردار است:
- بافت بسیار متراکم و مستحکم که محصول دارهای افقی است.
- شیرازه دو رنگ همزمان با بافت
- ذهنی بافی در طرح و نقشه
- رنگرزی گیاهی با استفاده از گیاهان رنگده بومی فارس
- استفاده از پشم مرغوب گوسفندان محلی فارس با توجه به چراگاه‌ها و مناطق جغرافیایی متفاوت
- دو پوده بودن بافت
- و ...
این خصوصیات منحصر به فرد در دستبافت‌های فارس، در نهایت عامل ماندگاری آن در فرهنگ اصیل فرش ایران شده است.
اهمیت اقتصادی فرش فارس
کمتر فرآورده‌ای یافت می‌گردد که در ارتباط با فعالیت‌های اقتصادی جامعه، گستره‌ای چون فرش وسیع و همه جانبه داشته باشد و این خود، نشانگر اهمیت اقتصادی این دستباف صد‌در‌صد هنری است. فرش، مستقیم وغیر مستقیم، با سایر کوشش‌های اقتصادی در ارتباط است. مهم‌ترین این موارد، عبارتند از:
الف) از لحاظ مواد اولیه فرش، با این افراد و مؤسسات: کشاورزان پنبه کار و افراد و مشاغلی که با ایشان سر وکار دارند، از جهت مصرف پنبه در نخ تار فرش. دامداران و افرادی که با ایشان در ارتباطند، از لحاظ تأمین پشم که ماده اولیه فرش است. فروشندگان مواد رنگدار و رنگزای طبیعی و مصنوعی اعم از داخلی و خارجی و در نتیجه در ارتباط با واردکنندگان و...
ب) از جهت کار، با این افراد و مؤسسات: کارخانجات پنبه پاک‌کنی، کارخانجات حلاجی پنبه و پشم یا افرادی که بطور دستی این کار را انجام می‌دهند، کارخانجات ریسندگی و تاب‌دهی نخ یا افرادی که دستی این کار را انجام می‌دهند، رنگرزان و عوامل آنها، نصب‌کنندگان دار، چله‌کش‌ها، بافندگان، استادکاران.
ج) از لحاظ معاملات وتجارت فرش با: تجار فرش داخلی، صادرکنندگان، بازاریابان، کارگران و کارمندان مؤسسات تجاری. مؤسسات دولتی چون مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، بانک‌ها، گمرکات، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران.
بطور کلی فرش و صنایع جنبی آن، در به گردش در آوردن چرخ اقتصاد جامعه و ایجاد کار برای میلیون‌ها نفر از افراد ذیربط و نیز تقویت بنیه اقتصادی کشور از طریق افزایش سپرده‌های خارجی تامین ارز تأثیر بسزا و قابل توجهی دارد.
صادرات فرش فارس
بازارهای اروپا و سایر کشورهای جهان، قرن‌هاست که فرش فارس را به عنوان هنری ظریف می‌شناسد و به داد و ستد آن مشغولند. جهانگرد هلندی، کارستین نیبور، از صادرات فرش به سال 1765 میلادی (دوره زندیه) می‌نویسد: " زنان عشایر، قالیچه‌هایی می‌بافند که به مقدار زیاد، صادر می‌شود... جای شگفتی است که به رغم کمبود امکانات، پشم را خیلی خوب رنگ می‌کنند و فرشهای خوب می‌بافند."
در دهه‌های 1780 و 1790 میلادی، بازرگانان کمپانی هند شرقی در ایران، بطور منظم، فراهم بودن فرشهای صادراتی را در بندر بوشهر گزارش می‌کنند که قرن‌ها، بندرگاه اصلی برای صدور دستبافته‌های فارس بوده است.
اسناد و دفاتر یکی از بازرگانان فرش، که در اواخر قرن نوزدهم میلادی در قاهره می‌زیسته است، نشان می‌دهد که مقدار عمده‌ای از قالی‌های جنوب و مرکز ایران بطور مداوم، از راه بوشهر به مصر و از آنجا، از راه بندر اسکندریه، به اروپا می‌رفته است.
در حال حاضر نیز، بخش عمده‌ای ( در حدود 45%) صادرات غیر نفتی استان فارس را صادرات فرش تشکیل می‌دهد. گبه‌های ریزباف و درشت‌باف استن فارس، یکی از پرفروش‌ترین فرشهای دنیاست و مهم‌ترین قلم صادرات فارس را تشکیل می‌دهد.
وجود تنوع در دستبافته‌های فارس، اعم از قالی کشکولی، عرب‌باف، گبه، گلیم‌ـ گبه‌های ریزباف و سوزنی، چشم‌انداز صادراتی امید‌بخشی را نوید می‌دهد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 12 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله فرش استان فارس