چکیده
این مقاله یک طرح پژوهشی در مورد خدمات حمل و نقل و پذیرایی در راههای بین شهری و شهرهای توریست پذیر در ایران است و در آن جایگاه مجتمع های “توریستی اقامتی خدماتی بین راهی”)مجتمع های خدماتی رفاهی ومجتمع های تفریحی توریستی) مورد بررسی قرار گرفته است. تا کنون برنامه ریزی استقرار این مجتمع ها بیشتر بر عهده مهندسان حمل و نقل بوده است، لیکن با توجه به اینکه عملاً این مجتمع ها کارکردهایی فراتر از تامین خدمات رهگذران جاده ها بر عهده دارند، ضروری به نظر می رسد که ضمن توجه به اصول محتوایی، ابعاد منطقه ای و فرا منطقه ای این مجتمع ها نیز در برنامه ریزی ها مورد توجه قرار گیرد.
به منظور بررسی جایگاه مجتمع های “توریستی اقامتی خدماتی بین راهی”از دیدگاه برنامه ریزی شهری و منطقه ای، در این مقاله از شیوه توصیفی کاربردی استفاده شده است، لذا با توجه به آنکه دانش برنامه ریزی شهری و منطقه ای نسبت به پدیده های پیرامون نگاهی جامع نگر و نظام مند دارد، این مقاله ابعاد اقتصادی، بازرگانی؛اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دفاعی، بصری و زیست محیطی موضوع وبه دلیل اینکه این مجتمع در کنار یک بنای تاریخی قرار می گیرد آشنایی با توریسم و جهانگردی را مورد بررسی قرار داده است.
در این بررسی، به این مجتمع های “توریستی اقامتی خدماتی بین راهی”به عنوان عضوی از یک نظام زیستی که با حوزه تحت استقرار خود دارای ارتباط متقابل، تأثیر گذاری و تأثیر پذیری اند، نگریسته شده است. بر این پایه اعتقاد برآن است که مجتمع های کارکرد منطقه ای و فراتر از تأمین خدمات مورد نیاز رهگذران جاده ها دارند. هدف از این بررسی دستیابی به نتایجی در جهت نیل به اهدافی همچون توسعه پایدار منطقه ای و رشد و توازن منطقه و توسعه صنعت گردشگری می باشد.
برای نیل به این هدف در دانش برنامه ریزی شهری و منطقه ای ابزارهایی مورد توجه قرار می گیرد که ضمن سامان بخشی به تأسیسات بین راهی و توریسم پذیری را به عنوان عامل مکملی در جهت رشد و توسعه منطقه ای مطرح سازد. بدین منظور با اتکا به روش شناسی برنامه ریزی شهری، ابتدا معیارهایی در جهت مکان یابی و طراحی مجتمع های”توریستی اقامتی خدماتی بین راهی” ارائه می گردد و سپس عناصر خدماتی مستقر در این مجتمع ها با تأکید بر نقش منطقه ای آنها بر شمرده می شود.
پیش گفتار
چند سالی است که احداث مجتمع های “توریستی اقامتی خدماتی بین راهی”در جاده های کشورو در کنار آثار تاریخی به منظور رفاه حال مسافران و جذب هرچه بیشتر توریست داخلی و خارجی مورد توجه قرار گرفته است ولیکن قابلیت بلقوه بسیاری در این مجتمع ها نهفته است که میتوان از آنها در جهت نیل به اهداف بزرگتری همچون «توسعه منطقه ای» و «توازن منطقه ای » بهره برد. از سوی دیگر در نظر گرفتن نقش های جدید برای این مجتمع ها ضمن آنکه می تواند گام مهمی در جهت توسعه پایدار مناطق تلقی گردد باعث آن می شود که ادامه فعالیت این مجتمع ها و گسترش دامنه فعالیت آنها از نظر اقتصادی توجیه پذیر باشد. در این زمینه تبعات مثبت احداث این مجتمع ها به ویژه جنبه های گردشگری و نقش آنها در توسعه پایدار منطقه ای همراه با تأثیرات متقابل آنها بر مردم منطقه و جهانگردان تا به حدی است که بعضاً این الزام را ایجاب می کند که نهادهای اجرایی برای احداث این مجتمع ها و کمک به استقرار فعالیت آنها پیشقدم شوند.
استان آذرباییجان غربی وبه ویژه شهرستان تکاب به علت داشتن پتانسیل های مناسب جهت گردشگری وجذب توریست می تواند از قطب های توریستی کشور گردد. تکاب با داشتن آثار تاریخی از جمله “تخت سلیمان” که دارای قدمت دوهزار ساله و همچنین داشتن آب و هوای مناسب و دارای دید و منظرهای زیبا و طبیعت بکر و دست نخورده و زیبای منطقه پتانسیل لازم را برای جذب توریست داخلی و خارجی دارا می باشد. به همین دلیل ایجاد یک مجتمع “توریستی اقامتی خدماتی بین راهی” درکنار تخت سلیمان و در مسیر تکاب – دندی (یکی ازشهرهای استان زنجان) می تواند ضمن جلوگیری از هجوم کاربری های نامتجانس در منطقه امکانات لازم را در جهت رفع مشکلات کنونی و ایجاد یک فضای دلنشین برای بازدیدکنندگان ضمن معرفی بیشتر مردم منطقه را فراهم نمایید.
فهرست مطالب
عناوین صفحه
فصل اول: مطالعات پایه
۱-۱- تعاریف و واژه ها ……………………………………………………………………………………………..۲
۱-۱-۱- آشنایی با توریسم و جهانگردی ………………………………………………………………………۲
۱-۱-۲- تعریف جهانگردی ………………………………………………………………………………………..۲
۱-۱-۳- مفهوم مرکز توریستی …………………………………………………………………………………….۲
۱-۲- تاریخچه جهانگردی در ایران ……………………………………………………………………………..۳
۱-۲-۱- جایگاه ایران در صنعت توریسم ……………………………………………………………………..۵
۱-۳- توریسم و تاثیرات آن بر محیط …………………………………………………………………………..۶
۱-۳-۱- تاثیرات مثبت ……………………………………………………………………………………………….۶
۱-۳-۲- تاثیرات منفی ………………………………………………………………………………………………..۶
۱-۴- مفهوم مرکز خدماتی رفاهی ……………………………………………………………………………….۷
۱- ۵- سوابق مجتمع های خدماتی – رفاهی …………………………………………………………………۷
۱-۵-۱- سوابق تاریخی ……………………………………………………………………………………………..۷
۱-۷-۲- سوابق جهانی ……………………………………………………………………………………………….۸
فصل دوم: مطالعات تکمیلی
۲-۱- بررسی نقش های مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی ………………………………….۱۱
۲-۲- در نظر گرفتن عناصر ویژه خدماتی در مجتمع ها ………………………………………………..۱۳
۲-۲-۱- واحدهای خدماتی حافظ محیط زیست ………………………………………………………….۱۳
۲-۲-۲- واحدهای خدماتی اقتصادی …………………………………………………………………………۱۴
۲-۲-۳- واحدهای خدماتی اجتماعی فرهنگی …………………………………………………………….۱۴
۲-۲-۴- واحدهای خدماتی رفاهی …………………………………………………………………………….۱۴
۲-۲-۴- واحدهای خدماتی رفاهی …………………………………………………………………………….۱۵
۲-۲-۶- واحدهای خدماتی تأمینی، انتظامی، نظارتی و امدادی ………………………………………۱۵
فصل سوم: مطالعات تطبیقی
۳-۱- بررسی نمونه های موردی ………………………………………………………………………………..۲۱
۳-۱-۱- موزه آکروپلیس یونان ………………………………………………………………………………….۲۱
۳-۱-۲- هرم لوور …………………………………………………………………………………………..۲۲
۳–۳-۱ مجتمع توریستی مهتاب ……………………………………………………………………………….۲۳
۳-۱-۴- مجتمع خدماتی رفاهی مارال ستاره ……………………………………………………………….۲۵
فصل چهارم: مطالعات بستر طرح
۴-۱- معرفی استان …………………………………………………………………………………………………..۲۷
۴-۲- بررسی شاخص های جمعیتی استان …………………………………………………………………۲۸
۴-۲-۱ بررسی شهرنشینی و روستانشینی در استان ………………………………………………………۲۹
۴-۳- شهرستان تکاب ………………………………………………………………………………………………۳۰
۴-۳-۱- تقسیمات کشوری ……………………………………………………………………………………….۳۱
۴-۳-۲- دین و زبان وفرهنگ ……………………………………………………………………………………۳۲
۴-۳-۳- زبان و گویش …………………………………………………………………………………………….۳۲
۴-۳-۴ اقتصاد و صنایع …………………………………………………………………………………………….۳۲
۴-۴- مناطق گردشگری شهرستان تکاب …………………………………………………………………….۳۳
۴-۴-۱- تخت سلیمان و آتشکده آذرگشسپ ………………………………………………………………۳۳
۴-۴-۲- کوه زندان سلیمان ……………………………………………………………………………………….۳۷
۴-۴-۳- آبگرم تخت سلیمان …………………………………………………………………………………….۳۷
۴-۴-۴- چمن متحرک چملی ……………………………………………………………………………………۳۷
۴-۴-۵- قلعه بلقیس ………………………
مطالعات مجتمع توریستی اقامتی خدماتی بین راهی تخت سلیمان