پس از تلاش ها و آویز و گریزهای بسیار مجاهدان و علمای دینی و ملت ایران سرانجام در سیزدهم مرداد 1285 خورشیدی مظفرالدین شاه قاجار فرمان حکومت مشروطه را امضا و صادر کرد و سه روز پس از آن دستخط دیگری در تأیید فرمان مشروطیت صادر نمود که در آن فرمان صریح نسبت به تأسیس مجلس منتخبین ملت داده شد. از آن تاریخ تا پایان سلطنت وی وقایع سیاسی زیر به ترتیب در اشعار شاعران انعکاس یافته است.
1285 خورشیدی
- آغاز مشروطیت و مجلس شورای ملی:
شاد باش ای مجلس ملی که بینم عن قریب
از توآید درد ملت را درین دوران طبیب…
(ادیب الممالک فراهانی، دیوان، ص 137)
… دولت و ملت چو هر دو دست بهم داد
پای به دامن کشد عدوی سبک سر…
(محمدتقی بهار، دیوان، ص 56)
… غریو شعف رفت تا آسمان
که مشروطه شد سرزمین کیان
(نظام وفا، دیوان، ص203)
- نکوهش از وزیران و مجلس شورای یکم:
… وزیرا وقت آن آمد که امروز
بیاموزی ره رسم تدین…
براری ریشة انصاف از بیخ
براندازی اساس عدل از بن
کنی خاموش چراغ دین اسلام
کنی خاموش چراغ دین اسلام
(ادیب الممالک فراهانی، دیوان، ص 386)
- مدح مظفرالدین شاه به سبب صدور فرمان مشروطیت:
شه مظفر داور گیتی خدیو کامران
آن که ذاتش مستطابستی1 و خلقش مستطیب2
(ادیب الممالک فراهانی، دیوان، ص 138)
… شاه جهان مظفر کش فرمان
بر مهر و ماه در خور و زیبنده است…
(ادیب نیشابوری، دیوان، ص 186)
… شه مظفر که پی چاکری اش پادشهان
خط نوشتند و نهادند بر آن خاتمشان…
(ایرج میرزا، دیوان، ص 47)
… پادشه دادگر مظفرالدین شاه
آن که زعدلش بنای ظلم برافتاد…
(محمدتقی بهار، دیوان، ص 55)
بر سر در عمارت مشروطه، یادگار
نقش به خون نشسته عدل مظفر است…
(شهریار، دیوان، ص 105)
4- مرگ مظفر الدین شاه:
… چو زین باغ شد شهریار کهن
بخشید شاخ مرا بیخ وبن…
(ادیب الممالک فراهانی، دیوان، ص 724)
ادیب الممالک فراهانی را باید به عنوان سیاسی ترین شاعر دوران پادشاهی مظفرالدین شاه معرفی کرد.
پس از مرگ مظفرالدین شاه، در روز بیست و هشتم دی ماه 1285 خورشیدی فرزند وی، محمدعلی شاه قاجار، طی مراسم با شکوهی تاجگذاری کرد و به دستور شاه جدید در جشن تاجگذاری از نمایندگان مجلس دعوت به عمل نیامد و از همین جا عداوت وی با مجلس و مشروطه نمایان گشت و حوادثی در پی آن آمد که به عزل وی از سلطنت انجامید وسرانجام در مردادماه 1288 خورشیدی دوران سلطنت وی به پایان رسید. از بین وقایع دوران پادشاهی محمدعلی شاه قاجار حوادث زیر در شعر شاعران بازتاب داشته است:
1285 خورشیدی
1- به تخت نشستن محمدعلی شاه قاجار:
… ای ملک از فرة جلوس تو امروز
نور الهی به تاج تابد و بر تخت …
(ادیب الممالک فراهانی، دیوان، ص 844)
… المنه لله که جهان باز جوان شد
وین شاه ملک مرتبه سلطان جهان شد…
(محمدتقی بهار، دیوان، ص 62)
2- صدر اعظمی اتابک اعظم میرزا علی اصغرخان اتابک:
… ای خرگه وزارت، رو بر فلک بناز
وی مسند صدارت، شو بر جهان ببال…
کامد به فر بخت دگر باره سوی تو
صدر فلک مقام و عمید ملک خصال …
(محمدتقی بهار، دیوان، ص 64)
1286 خورشیدی
4- قرارداد 1907 م . روس و انگلیس مبنی بر تقسیم ایران:
… شاهد روسی نخست از ره بیداد
کردعیان حیله های سر و علن را…
لیک بت انگلیسی از در اخلاص
آمد و وارونه کرد طرح سخن را…
(ادیب الممالک فراهانی، دیوان، ص 96)
سوی لندن گذر ای پاک نسیم سحری
سخن از من برگو به سر ادوارد گری3…
اندر آن عهد که با روس ببستی زین پیش
غبن ها بود و ندیدی تو ز کوته نظری…
(محمدتقی بهار، دیوان، ص 174)
5- تکفیر مشروطه:
این دود سیه فام که از بام وطن خاست
از ماست که برماست
این شعله سوزان که بر آمد ز چپ و راست
از ماست که بر ماست…
(محمدتقی بهار، دیوان، ص 212)
6- انتقاد از اوضاع عدلیه:
… طاق و رواق عدلیه را بر کند ستون
آن کو فراشت سقف سما را بلاعمد…
(ادیب الممالک فراهانی، دیوان، ص 212)
… زنهار ز عدلیه و اعضاش مزن دم
گر نان توتلخ است ز نانواش مزن دم….
(نسیم شمال ، کلیات، ص 148)
1287 خورشیدی
7- به توپ بسته شدن مجلس به دستور محمدعلی شاه توسط کلنل لیاخوف4 روسی:
شامل 24 صفحه فایل word قابل ویرایش
… وان شعله که از توپ تو افتاد به مجلس
زودا که برافروخته ات در به خیام است…
اخگر زدم توپ تو در مسجد و مجلس
فریاد زبیداد تو در رکن و مقام است…
تا چند به فرمان لیاخوف درین شهر
بام و در ما سخره مشتی ز لئام است…
دانلود تحقیق بازتاب وقایع سیاسی از صدور فرمان مشروطیت تا پایان سلسلة قاجاریه در شعر شاعران دوران