یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر ساختن شهر است. شکل شهر همواره شاخص بیرحم درجه تمدن بشری بوده و خواهد بود. در واقع این مجموع تصمیمات مردم ساکن شهر است که شکل شهر را تعیین میکند.
پیدایش انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن نوزدهم و عوامل نشات گرفته از آن همچون تمرکز صنعت و تجارت، نابرابری در تقسیم کار و توزیع ناعادلانه درآمد از سویی و مهاجرت روستاییان به شهر ها به علت کمبود خدمات ، بیکاری و از این قبیل از سوی دیگر منجر به افزایش جمعیت شهر ها و بویژه شهر های بزرگ و ایجاد کلان شهر ها شده است.
در چنین شرایطی ساکنان محدوده اقتصادی شهر که دچا رفقر ، بیکاری و بی سوادی می باشند، جذب نظام اجتماعی – اقتصادی شهر شده و در حاشیه شهر به صورت غیر رسمی اسکان می یابند و منجر به بروز پدیده حاشیه نشینی می شوند.
حاشیه نشین به مفهوم کلی به کسی گفته میشود که در شهر سکونت دارد ولی به علل گوناگون نتوانسته است جذب نظام اقتصادی و اجتماعی شهر شود و از خدمات شهری استفاده کند.
حاشیه های درون شهری
حاشیه های درون شهری که عموما در بخشهای قدیمی تر شهر دیده می شوند ، آن قسمت از شهر می باشند که در گذشته وضعیت مطلوب و سامان یافته ای داشته ولی به تدریج شرایط آن نامناسب شده و ساکنان آن به نقاط بهتر و جدیدی از شهر رفته و درآن جا سکنی گزیده اند.
حاشیه پیرامون شهر ها
این سکونتگاه ها ازآن حیث به عنوان حاشیه نشین شناخته شدند که اغلب در پیرامون نقاط شهری و یا در اراضی نامناسب که در معرض انواع تهدیدهای طبیعی می توانست قرار گیرد یا از حیث مالکیت وضعیت مبهمی داشتند ، شروع به توسعه کردند.
اسکان غیر قانونی (عدوانی ):
سکونتگاه غیر قانونی(عدوانی) را می توان به عنوان یک منطقه مسکونی تعریف کرد که بدون مطالبه قانونی برای دریافت زمین و یا اجاره از سوی مقامات مربوطه برای ساختن خانه توسعه یافته است.
زاغه های غیرقانونی معمولا در حاشیه شهرها ظاهر می شوند.
دلایل ظهور پدیده حاشیه نشینی:
شکل گیری و توسعه سکونتگاه های غیر قانونی تابعی از عوامل داخلی و خارجی است. از عوامل داخلی می توان به مواردی مانند فقدان ممر عایدی تضمین شده و دیگر مسائل مالی ، شغل های روزمزد با دستمزد کم که در بسیاری موارد موقت و نیمه دائم است. ، اشاره نمود .
دلایل خارجی نیزمواردی مانند: مهاجرت ، قیمت بالای زمین و مسکن ، بی توجهی دولت نسبت به رسیدگی به وضعیت این مناطق ، استاندارد های بالای مسکن قابل قبول ، ضوابط و مقررات ، طرح های پیچیده وموانع نهادی و سازمانی را شامل می شوند.
تاریخچه حاشیه نشینی در ایران:
توسعه شهری در ایران در فاصله سال های 1340-1320 مبنتی بر رشد مهاجرت روستایی بوده و دو قطب مرفه نشین شهری و فقیرنشین در این دوره خودنمایی می کند.
در سال 1351، به دلیل اصلاحات ارضی و همچنین عدم کارائی اقتصاد کشاورزی روستاها، موج مهاجرتهای گسترده ای به شهرهای بزرگ رخ داد که به نمود یافتن زیست حاشیه ای منجر شد. مطابق با برآوردهایی که توسط مرکز مطالعات و تحقیقات معماری شهرسازی ایران، صورت پذیرفت ، 67 شهر کوچک و بزرگ کشور در 16 استان در سال 1380 ، با پدیده حاشیهنشینی مواجه هستند، در این محدودهها که بیش از دو میلیون نفر ساکن هستند، تراکم جمعیت مناطق حاشیهنشین به طورمتوسط حدود 200 نفر در هکتار است همچنین ، جمعیت حاشیهنشینی در 10 شهر بزرگ ایران نظیر تهران، مشهد، شیراز، اهواز حدود 5/3 میلیون نفر تخمین زده شد که اکنون قطعاً بسیار بیشتر از این رقم است.
نتایج و اثرات حاشیه نشینی:
- رواج مشاغل کاذب و غیر رسمی و فقرمفرط اقتصادی درمیان مهاجران حاشیه نشین ، سبب وضع نامطلوب اسکان آنان ، ساختمان های بی قواره و کوچه های درهم و نامناسب شده است .
- سطح نازل آموزش و پرورش و سواد در حاشیه شهرهای ایران و عدم تخصیص بودجه متناسب برای امر آموزش و پرورش دراین نقاط جدای از آنکه باعث کم سواد شدن حاشیه نشینان شده است، موجب گردیده تا فرآیند جامعه پذیری socialization، درمیان کودکان و نوجوانان حاشیهنشین فرآیندی ناقص و عقیم باشد. نقصانی که در رشد بالای انحرافات جامعوی و ناهنجاری های اخلاقی نمود می یابد.
شامل 25 اسلاید powerpoint
دانلود پاورپوینت بررسی علل و نحوه پیدایش حاشیه نشینی (نمونه موردی:اسکان غیررسمی درغرب مشهد - قلعه وکیل آباد)