آجر به خشت‌هایی گفته می‌شود که احکام یا فرامین دولتی بر روی آن نوشته می‌شد (حک می‌گردید) و به وسیله پختن این خشت‌ها، نوشته‌ها را بر روی آن پایدار می‌کردند. مشخص نیست که آجر برای اولین بار از چه زمانی مورد استفاده قرار گرفته است؛ گمان می‌رود انسان‌های اولیه با مشاهده پخته شدن گل مجاور اجاق‌های خود و دیدن اینکه گل پخته شده سختتر از کلوخه‌های کنار خود می‌گردید پی به خواص و روش تهیه آجر برده باشند. آجر همچنین به عنوان یکی از مصالح ساختمانی از دیرباز مورد استفاده بوده‌است. مصرف آجر به عنوان مصالح ساختمانی در ایران سابقه باستانی دارد. از بناهای باستانی مشهوری که در ساخت آن از آجر استفاده شده می‌توان به طاق کسری اشاره کرد. مثال دیگر کف دالان مسجد جامع اصفهان است که به وسیله آجرهایی مفروش شده‌است که در زمان ساسانیان برای ساخت آتشکده بکار رفته بود. به طور کلی استفاده از آجر در طول تاریخ ایران بسیار گسترده بوده و بناهای بیشماری اعم از آتشکده، مسجد، ساختمانهای مسکونی و... به وسیله آجر در ایران ساخته شده‌اند. در حال حاضر با توجه به بالا رفتن تراکم جمعیت و ساخت بناهای چندین طبقه استفاده از آجر در اسکلت این نوع ساختمان‌ها مقدور نیست و از اسکلت‌های فلزی یا بتنی استفاده می‌شود؛ ولی از آجر برای نماسازی استفاده می‌شود و یا در قسمتی از سالن و سایر فضاها آجر را بطور نمایان بکار می‌برند.
معماری معمولی
در محل‌هایی همچون تپهٔ نوشیجان ملایر- تپهٔ هگمتانه - باباخان- گودین تپه و ... قرار دارد. بطور کلی صنعت آجر پزی در دوران پیش از هخامنشی در ایران تکامل یافت و در دوره هخامنشی علاوه بر خشت، انواع آجر از جمله آجرهای لعابی در ساختمان‌ها به کار می‌رفت؛ که طراحی و قالب ریزی آنها، استادی و مهارت معماران و سازندگان این دوره را نشان می‌دهد. آجرهایی که در ساختمانپاسارگاد و پرسپولیس و شوش به کار رفته صرف نظر از تنوع، از نظر دقت در ترکیب مصالح اولیه و مقاومت در برابر حوادث به قدری جالب هستند که پس از چندین قرن سالم باقی مانده‌اند. در دوران هخامنشی پخت آجرهای لعاب دار منقوش و برجسته بسیار معمول بود؛ که برای تزیین کاخ‌ها استفاده شده است. از شوش و تخت جمشید کاشی‌های لعاب دار بسیاری بدست آمده است. استفاده از آجر در ایران باستان خصوصاً در دوران ساسانیان و در دوران پیش از اسلام رواج زیادی داشته است. می‌توان از کاربرد آجر در بناهای عظیمی مانند طاق کسری و پلهای دختر نام برد. در دوران ساسانی از تلفیق سنگ و آجر برای اسکلت سازی بناها و در مواردی در نماسازی استفاده شده است.
بکار بردن آجر به عنوان عمده‌ترین مصالح در کار ساختمان
ساکنان فلات ایران گل و سنگ و چوب را به عنوان مصالح اصلی در ساختن بنا مورد استفاده قرار داده‌اند ولی تکیه اصلی در عمده بخش‌های این سرزمین بر گل قرار داشته است. ایرانیان از دیرباز پیوندی خاص با آب و خاک داشته‌اند. فلات ایران که منطقه‌ای است گرمسیر و تقریباً خشک با بادهای شدید، بنابراین هنرمند ایرانی برای ساختن بنا به طور عمده از آجر استفاده کرده است.
دلایل عمده استفاده از آجر در فلات ایران
محدودیت استفاده از چوب در ناحیه‌هایی از این سرزمین. کمبود سنگ. مشکل کاربرد سنگ به دلیل انتقال حرارت در مناطق گرمسیر. خوش دست بودن و قابلیت بالای اجرا و به کارگیری آجر در تمامی بخش‌های بنا بویژه کارایی فراوان آن در برپا کردن پوشش‌های وسیع و بلند. فراوانی مواد اولیه و سادگی کار تهیهٔ آجر. با صرفه بودن. کاربرد وسیع آجر گویای دو نکتهٔ مهم فنی در آن با توجه به آب و هوای این سرزمین است:
- ضریب انبساط و انقباض آجر در برابر سرما به گونه‌ای است که از ایجاد ترک در بنا جلوگیری می‌کند.
- آجر در مقایسه با دیگر مصالح از قدرت ذخیره انرژی حرارتی برخوردار است و در نتیجه انتقال نوسان‌های حرارتی محیط بیرونی به داخل از طریق جدار آجری شدید نیست و بدون دخالت وسایل گرمازا و خنک‌کننده می‌توان شرایط و فضای مطبوع تری را فراهم آورد.
آجر به عنوان یک عنصر تزیینی کارایی آن را دارد که با تمامی عناصر تشکیل دهندهٔ یک معماری بیامیزد و یا بشکل یک عنصر مجرد تزیینی جلوه گری کند. اما در حالتی که صرفاً جنبهٔ تزیینی دارد بار اضافی است که به سازهٔ اصلی ساختمان متصل می‌شود؛ مانند مقرنس‌های معلق. در حالت دیگر می تواند عامل انتقال دهندهٔ نیروهای کششی و فشاری، با حفظ جنبه‌های تزیینی باشد؛ که شامل گنبدها – انواع پوشش‌ها – دیوارها – ستونها و طاق نماها می‌شود. در این حالت گنبدها خود نیز بوسیلهٔ گوشواره؛ انتقال نیرو می‌کنند.
فهرست مطالب :
- تاریخچه آجر از آغاز تا امروز
- شوش و تیسفون مراکز معماری جهان باستان
- مسجد ایا صوفیه در استانبول
- بخارا و بناهای آجری
- مقبره امیر منصور سامانی در بخار
- معماری مذهبی در قرون وسطی
- نقش آجر در معماری نوین
- قلعۀ زهاک ۳۰ قرن مسکونی بود
- تالار آجری و ملحقات آن
- بنای آجری چلیپایی شکل و ملحقات آن
- مجموعه بناهای خشتی و سنگی
- برج دیده‌بانی مدور با سنگ لاشه و ملات گچ
- گنبد سلطانیه
- رفتار اجزاء در سازه های آجری
- مقاومت آجر
- دوام آجر
- حمله سلفاتها
- عمل کردن ملات
- دوغاب ریزی
- پیوند در دیوارهای باربر
- ضخامت دیوار در سازه های آجری
- ارتفاع موثر ستون
- ضخامت ستونهای غیرمستطیل
- بارخارج از مرکزیت
- رعایت اصول ضد زلزله درسازه های آجری
- سبکی
- پیش آمدگیها در ساختمان
- فرم بندی ساختمان
- پی سازی
- پطول دیوارهای باربر
- ضخامت دیوار
- سوراخ و مجاری در سطح دیوار
- رعایت فاصله استقرار در و پنجره
- ساختمانهای آجری سنتی
- پی سازی در ساختمانهای آجری
- عمق شفته ریزی
- فیراندود
- یک رگی کردن بنا
- اجرای قیر اندود افقی و عمودی در زیر زمین
- دیوار پشتواره قیر اندود عمودی
- قیر اندود افقی
- قیر اندود عمودی و حفاظت آن
- قیر اندود افقی فوقانی
- قیراندود عمودی ازاره
- دیوار سازی
- اجرای عایق سازی کف
- دیوار سازی
- ترسیم قوسها
- پوشش قوس نعل درگاه
- پوشش قوسهای تزئینی
- ضوابط ساخت قوس
- طریقه ساخت قالب چوبی
- ترسیم قوس بر صفحه قالب
- شمع بندی زیر قالب
- استقرار قالب در بین ستونها آجری ( در دهنه )
- پوشش قوس
- بستن تیزه قوس
- دست اندازچینی
- طاق ضربی
- ضخامت طاق
- ترسیم قوس طاق ضربی
- قاعده ترسیم اصولی
- نصب رج الگو
- پوشش متن
- طاق خفته راسته
- پوشش طاق خفته راسته
- یخ سازی
- رج پس نشین
- محاسبه پوشش طاق خفته راسته
- بنایی طاق خفته راسته
- پوشش های تزئینی
- طاق رومی
- بنایی طاق
- کونال سازی
- چشمه و تویزه در بناهای آجری
- پوشش قوسهای سرپایه
- سرپایه سازی
- پوشش چشمه
- مبانی طراحی ضد زلزله در بناهای آجری طاقی و چوب پوش
- کلاف بندی در پوشش نعل درگاه
- نعل درگاه سازی
- کلاف کشی در طاق ضربی و فضاهای تیرپوش
- کلاف بندی طاقها پا توپا
- ساختمانهای آجری تیر پوش
- قوس تخت
- قوس مخفی(دزد)
- نعل درگاه چوبی و پالونه سازی
- تخت سازی زیر قوس های باربر
- تیر ریزی
- پرواز ریزی
- سقف توفال و مهارسازی آن
- اجرای سقف توفال
تحقیق کامل و جامع در مورد آجر و دیوارها و بناهای آجری به صورت Word در 63 صفحه