24 ص
بعد از فتح مغرب، مسلمانان درپى فتوحات دیگرى بودند تا زمینه نشر اسلام را هرچه بیشتر فراهم آورند. آمادگى مسلمانان و بروز شرایط مناسب، زمینه فتح یکى از مناطق وسیع یعنى اندلس را ممکن ساخت و با فتح آن، اسلام تمام این منطقه را فرا گرفت. ابتدا سیاستهاى مسالمتآمیز حکام و اتحاد مسلمانان توانست مسلمانان را به عزت و افتخار برساند، ولى دیرى نپایید که بروز اختلافات قبیلگى و آشوبهاى سیاسى، سرزمین اندلس را در معرض تاختوتاز اسپان، فرانکها و ... قرار داد. مقاله حاضر با تکیه بر منابع اصیل به بررسى حوادث تاریخى فوق از سال 92- 138ه مىپردازد.
مقدمه
مسلمانان، شبه جزیره «ایبریا» واقع در جنوب غربى اروپا را «اندلس» مىنامیدهاند و جغرافىدانان مسلمان آن سرزمین را از جنوب به مدیترانه، از شمال و مغرب به اقیانوس اطلس و از شرق به کوهسار پیرنه محدود دانستهاند. [1]از آنجا که ریشهیابى گسترش اسلام در این منطقه از ابتداى انتشار تا رسیدن به اوج اقتدار اهمیتبسیارى دارد در این مقاله مختصر، صفحهاى چند از تاریخ اندلس (دوره 46 ساله فتح اسلامى و حکومت والیان عرب) را با تکیه بر مطمئنترین اسناد و مدارک، در سه بخش به ترتیب ذیل مورد پژوهش قرار مىدهیم:
1) از آغاز فتح تا ابتداى دوره والیان;
2) استقرار مبانى اجتماعى و اقتصادى تازه;
3) درگیرىهاى قبایل عرب و شورش بربرها.
1) از آغاز فتح تا ابتداى دوره والیان
آندلس، هنگامى که نیروهاى مسلمانان در کنارههاى نزدیک و جزیرههاى همسایه آن گسترش مىیافت تحتحکومت گوتها بود. [2]
مسلمانان، مغرب دور را گشوده و بر شهر طنجه استیلا یافته بودند و براى سیطره کامل بر مغرب، کافى بود شهر سبته را که در مقابل طنجه و در سوى دیگر زبانه مغربى قرار داشت، به تصرف خود در آورند.
تصرف این شهر از آن جهتبراى مسلمانان دشوار بود که فرمانرواى شهر، کنت جولیان، با تمام توان به دفاع از آن مىپرداخت و هرگونه حملهاى را که به منظور فتح آنجا رخ مىداد، دفع مىکرد. با این وصف، موسى، پسر نصیر، [3]مشتاق استیلا بر این شهر مستحکم شد و سرانجام به آنچه خواسته بود، رسید. [4]
[1] - قاضى ساعد، التعرف بطبقات الامم، به کوشش غلامرضا جمشیدنژاد اول (تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1376) ص 236-238.
[2] - همان، ص 236. در این هنگام موسى ،پسر نصیر، جزیره سردانیه و شهرهاى آن را گشود و علاوه بر زر و سیم بسیار، سههزار تن را به اسارت گرفت. نیز به گشودن سوس اقصى پرداخت و در جزیره میورقه پیاده شده، آنجا را گشود و طارق، غلام خود را که به فتح شهرها و دژهاى بربرها در افریقا مشغول بود، به فتح طنجه و اطراف آن فرستاد (ر.ک: ابن قتیبه، الامامة و السیاسة (مصر، 1328ه) ص 85-86).
[3] - موسى، فرزند نصیربن عبدالرحمانبن زید بکرى در سال 19ه/640م در خلافت عمربنخطاب زاده شد و در مدینه درگذشت (ابن الکرد بوس، تاریخ الاندلس (مادرید، معهدالدراسات الاسلامیة، 1971م) ص 44).
[4] - ابن قتیبه، همان، ص 85-86; عنان، دولة الاسلام فى الاندلس (چاپ سوم: قاهره، مؤسسة الخانجى، 1380ه/1960م) ج 1، ص 38 و مونس، فجر الاسلام (چاپ اول: قاهره، 1959م) ص 52.
تاریخ اندلس در دوره فتح اسلامى و حکومت والیان عرب