مسجد :
جزئی از یک مجموعه ی معماری که در جایی ویا به علتی بنیان گذاشته شده است.
به طور مثال :
1-مسجد برای محله
2-مسجد مدرسه
3-مسجد جایگاه فرمانروایی وقضاوت
4-مسجد جامع برای شهر
برجسته ترین ومقدس ترین نام مسجد برای مسلمانان مسجدالحرام میباشد.
مسجد نماد :قداست،پاکی،یگانگی وگردهمایی مسلمانان است.ومهمترین عملکرد آن ادای نماز میباشد.
در معماری مساجد ایران بعدها عناصر تازه ای وارد شد.یکی گرم خانه یعنی برپایی شبستان های ستوندار اما با دهانه های بسته که مخصوص زمستان بود.
دیگر وضوخانه،که پیشتر در پرستشگاه ها به اسم ((پت سیاو))و((پادیاو))مشهور بود که جماعت خودشان را در آن تمیز میکردند.همانی که بعدها توسط معماران مسلمان ایرانی ،به اسپانیا وسایر نقاط دنیا رفت وبه نام های ((پاسیو))و((پاشیو))مشهور گردید.
معماری مسجد یک مدل سمبولیک از کیهان وجهان آفرینش است.مسجد محلی است که هر جزء آن یادآور یکی از اسماء اللهی است.وهر لحظه انسانرا به یاد خداوند می اندازد.
گنبد: سمبل روح
امتداد راست وقایم مناره ها :نمودی از گواهی بر یگانگی خداست (شهادة)
سطوح که شامل خطوطی از آیات قرآنی و نقش های اسلیمی است یادآور حجاب.
کل بنای مسجد،هم آهنگی و وحدت عالم وجود را در نظم زمینی منعکس میکند.چون گنبد رو به آسمان است. بنابراین درخت بهشتی(طوبی)مناسب ترین نقش مایه برای تزیین سطوح داخلی آن بود.نمونه ی برجسته ی آن در قبة الصخره است.
این درخت عالم گیر به صورت وارونه از نقطه ی اوج گنبد رو به پایین کشیده شده وسرتاسر فضای داخلی گنبد را پوشانده و تا نقطه ی پایین ادامه دارد.
استفاده از درخت وارونه عجیب به نظرمیرسد.ولی در اسلام ،این دنیا همچون تصویری از آیینه و رمزو نمادی از بهشت است.
جایگاه مسجد در جامعه:اسلام دین و سیاست یکی است. بنابراین معمولا مسجد در نزدیکی
خانه ی فرمانروا ساخته میشد .گاهی فرمانروا امام جماعت مردم میگردید. علاوه برمسایل سیاسی ودینی ،کلیه ی مسایل اجتماعی و عمومی در مسجد مطرح می گردید:
1-مسجد مرکز دادخواهی :که در دوره ی پیامبر اگر به کسی ستم می شد ویا حتی پایمال میگردید ویا شکایتی وجود داشت، به مسجد رفته وشکایت خود راعرضه می داشتند.
2-مسجد مرکز آموزش:که به عنوان مرکز آموزش بهره برداری میشد.که در آنجا علوم دینی وقرآنی آموزش داده میشد.
3-مسجدجایگاه امن:بیت المال در مسجد نگهداری میشد.وتنظیم قراردادها در مسجد انجام میگرفت.
4-مسجد جایگاه اعزام سپاه:طرح جنگها واعزام سپاه در مسجد صورت میگرفت.پس از جنگ زخمی هارا برای درمان به مساجد می بردند.اسیران جنگی نیز به آنجا برده میشدند.
مسجد جایگاه پخش غذابه بینوایان - فعالیت های اجتماعی- برگزاری جشن ها وعزاداری ها - برگزاری مراسم شعر خوانی - برگزاری مراسم اعتکاف - سرپناه مردم در هنگام بلایای طبیعی - برگزاری نماز میت - فروش کالا و دوزندگی و همچنین گاهی محل زندگی برای برخی قرار میگرفت.
نماد های مسجد:
خدای خانه،نیایشگاه یا مسجد نمادهایی دارد. همچون:صحن ،گنبد،رواق یا شبستان،محراب،منبر ومناره.که هر یک جایگاه خاص خود را دارد.
صحن مسجد:
یادآور گرد هم آیی های نخستین مسلمانان و برگزاری نماز جماعت در هوای آزاد است.به تدریج به علت فزونی نمازگزارانو بستن صف های طویل ، مسجد از چهارگوش به مربع-مستطیل تغییر یافت.
منبر: به عنوان صندلی خطبه و خطابه از ریشه ی نبر ، مصدر نبرا، و به معنای بلند کردن صدا و بالا بردن صداست.منبر به شیوه ی امروزی از دوره ی بنی امیه در مساجد متداول شد.کهن ترین در مسجد قصبه ی قیروان از شهرهای تونس و در قرن سوم هجری است.
محراب:
تاق نما- نیم مجسم-نیمه استوانه-نیمه منشور یا محراب در مسجدها جهت قبله را مینمایاند که معمولا نیم گنبدی هم آن را میپوشاند.این عنصر معماری پیش از اسلام بوده است. مهر پرستان این نیم حجم هارا مهرابه مینامند. محراب را در جهت قبله در ایران در ضلع جنوبی میسازند.گاهی محراب از سطح مسجد گودتر وگاه در دیوار فرو رفته است. محراب،منبر و مناره ابداع اعراب به ایران نیست. بلکه پیش از اسلام در ایران بوده که باورود اسلام بیشتر مورد توجه قرار گرفت.محراب جایگاه ستیز و رویارویی آشتی ناپذیر با دشمن درونی و هوای نفس است.زیباترین و پیچیده ترین گج بری ها از دوره ی سلجوقیان بر جای مانده است. از نخستین کاشی کاری های محراب میتوان به عنوان نمونه از محراب مسجد میدان کاشان نام برد. تنها مسجدی که محراب ندارد،مسجد مقدس یا مسجدالحرام واقع در مکه ی معظمه میباشد.
رواق:
سر پناهی برای گردهم آیی گروهی از مسلمانان. گاه امور مسلمانان در رواق بحث و بررسی میشد. رواق منزل پیامبر (ص) در بازسازی عمیقتر و تبدیل به شبستان شد. بعدها شبستان ها به تابستانی و زمستانی تغییر یافت.
مقصوره:
دیوار یا نرده ی کوتاهی است که در جلوی ایوان مسجد ساخته میشود.معمولا مقصوره ها برای فرمانروایان ساخته میشد. که برای در امان ماندن از آسیب دشمنان در هنگام ادای نماز به آن پناه میبردند.
منار:واژه ی منار یا مناره به معنای برج نشانه یا برج روشن وهمچنین به معنای آتشگاه و روشنی جای آمده است، که آتش فروزان بالای آن یا فانوس آویزان بر فراز آن مسافران و راه گم کردگان را در شب راهنمایی میکرد.
منار برای فراخوان مسلمانان به ادای نماز است.از نخستین مناره ها میتوان از مسجد عمرو نام برد. تاریخ ظهور گلدسته یا مناره را از دوره ی اموی میدانند.
معمولا مسجد های یک مناره مانند پامنار سبزوار،دو مناره و چهار مناره ی قرینه مانند مسجد امام اصفهان . گاه مساجد داری چند مناره اند مانند:مسجد ایاصوفیه در استانبول ترکیه و مساجد هند.اما برخی مساجد اصولا نیازی به مناره ندارند . مانند:مسجد شه در قیروان، و مسجد شیخ لطف الله در اصفهان.
ساختن مناره وجه تمایز بناهای مسجد از دیگر بناهاست.مأذنه،مؤذنه،مناره،منار،صومعه،عساس یا گلدسته، جایی است که اذان گو در آن جا مردم را به نماز میخواند. منار را به این سبب در فارسی گلدسته مینامند، که با فرم دادن به ساختمان آن میتوان آن را در دسته گل به ویژه نیلوفر ومیخک احساس کرد.
بزرگترین مناره ی ایران، مناره ی باغ قوش خانه واقع در حومه یاصفهان است. که 38الی 40 متربلندی دارد.
گنبد:
در فرهنگ اسلامی گنبد دارای تجلی زنده ای از جهان شناسی اسلامی است . گنبد، کپه، قبه، پوششی است ،کوژ،نیم دایره یا کاسه مانند وارونه که از خشت وآجر با ملات گچ بر فراز ساختمان میسازند. گنبد را با آهن، میلگرد و بتن هم بنا میکنند.گنبد یک شکتل از صورت زنده است.ایده ای است که در امکانات مادی تجلی میکند.گنبد به عنوان سقفی که فضارا از عوامل بیرونی(باد،باران،سرما و...)حفظ میکند.در ضمن نمادی از گنبد آسمان را تداعی میکند.عالم هستی را با عالم ماوراء مرتبط میسازد.گنبد سمبل و مظهر ، گنبد آسمانی و نشانی عالم نامحدود بی کران روح است.
وحدت و ریاضیات:رمز عدد هندسه در همه ی مکاتب اللهی وجود دارد. در معماری اسلامی عدد یک، احد ، واحد ، رمز یکتایی و وحدانیت است. همانند کالبد گنبد اصلی یا توحیدخانه.عدد سه، متناظر با مثلث است و ساده ترین پیوستگی و هم آهنگی را مجسم میکند.عدد چهار، مفهوم چهارگوش کعبه وتسبیحات اربعه. عدد هفت مفعوم بی نهایت و مفهوم کثرت ، هفت بار چرخش دور خانه ی کعبه در مناسک حج، و هفت وادی سیر و سلوک عرفانی.
مقابروآرامگاه ها
به طور کلی ارامگاه ها به بنایی گفته میشود که یک یا چند شخصیت مذهبی با سیاسی در ان دفن شده باشد .این نوع بناها رابه دو گروه مقبره های مذهبی (زیارتی)ومقبره های غیر مذهبی میتوان تقسیم کرد .
مقبره های مذهبی در بیشتر شهرها و روستاها به امامزاده ها معروف شده اند ودرمقایسه با سایر بناهای اسلامی (بجز مساجد)ازاعتبار ویژه ای برخوردارند .امامزاده ها بیش از دیگر بناهای دوره اسلامی مورد احترام وعلاقه مسلمانان هستند.
بناهای فوق در طول زمان توسعه یافته وازیک ارامگاه معمولی به مجموعه های بسیار باشکوهی تبدیل شده اند (مانند مجموعه بناهای مشهد،قم،بسطام وشیخ صفی)مقبره ها اغلب با نقشه های مدور ،مربع وهشت ضلعی باشیوه های گوناگون معماری احداث شده اند مانند( مرقد اسماعیل سامانی در بخارا ،گنبد قابوس دردشت گرگان ،برج رادکان در خراسان،برج علاالدین درورامین وبنای سلطانیه درزنجان) همانند سایر بناهای اسلامی مقبره ها نیزبااجر کاری،گچبری،کاشیکاری،واینه کاری،تزیین شده اند.
آرامگاه کورش کبیر
این آرامگاه در پاسارگاد در دشت مرغاب قرارگرفته است. بنای آرامگاه مشتمل بر اتاقی چهارگوش است که بر فراز یک سکوی شش طبقه قرار دارد. زیر سقفاتاق تا سطح بالای بام آرامگاه، در حدود سه متر فاصله دارد و در این فاصله، محل دو قبر تعبیه شده است کهیکی را خوابگاه ابدی کوروش و دیگری را مدفن همسر او «کاسان دان» مادر کمبوجیه دانستهاند. این دو قبر بادهلیزی باریک به درازای یک متر و پهنای 35 سانتیمتر، به یکدیگر مربوط میشوند.
- مجموعه نقش رستم
نقش رستم مجموعه ای از آثاری می باشدکه در دل کوه کنده شده است . در پایینِ کوه نقشهای برجسته دوره ساسانی شامل هفت نقش حجاری شده از مجالس مختلفِ ساسانیان و بر بالای کوه آرامگاه شاهان هخامنشی را می توان یافت . چهار آرامگاه موجود در نقش رستم به داریوش اول ، خشایاراول ، داریوش دوم و اردشیر اول تعلق دارد .
نقشهای برجسته کوه که از دوران ساسانی به جا مانده شامل تصاویر نرسی پسر شاپور اول ، جنگ بهرام دوم با دشمن و پیروزی او بر دشمن و مجلس اردشیر بابکان است.
آرامگاه داریوش اول
آرامگاه داریوش به شکل صلیبی با چهار شاخه مساوی در دل صخره ای با 60 متر ارتفاع تراشیده شده است. ارتفاع کل آرامگاه 93/22 متر است. شاخه بالایی آرامگاه بیانگر یک آیین مذهبی یا شاهی است. در این نما شاه در لباس پارسی با کمانی در دست بر سکویی 3 پله ای به حالت نیایش ایستاده است.
آرامگاه خشایارشاه
نمای آرامگاه منسوب به خشایارشاه نیز مانند آرامگاه داریوش است ولی کتیبه ای ندارد. جزییات در نقوش این آرامگاه بهتر از آرامگاه داریوش باقی مانده اند. در داخل دهلیز این آرامگاه تنها یک اتاقک ( با ابعاد 3 در 6/6 متر ) وجود دارد که درست مقابل درب ورودی است ودر آن سه قبر کنده اند. قبر ها از قبور آرامگاه داریوش کمی بزرگترند. اما سرپوش آنها بر خلاف مقبره داریوش که با مقطع مثلث است، نیمگرد هستند. سقف اتاقک و دهلیز به شکل طاق و منحنی است.
آرامگاه اردشیر اول
نمای این آرامگاه مثل آرامگاه داریوش بزرگ است ولی به شدت آسیب دیده و فرسوده شده است. از تفاوتهای کوچک بین این دو آرامگاه میتوان به کوتاهتر بودن پایه آتشدان در آرامگاه اردشیر و ساده تر بودن نقش فر کیانی اشاره کرد. درون آرامگاه سه اتاقک دارد و به شکلی بسیار بی دقت و بی مهارت تراشیده شده است. ارتفاع آن از درون آرامگاه داریوش کمتر است( 4/2 متر). دهلیز به هیچ وجه موازی با نمای آرامگاه نیست. در هر اتاقک تنها یک قبر کنده اند. علت انتساب این آرامگاه به اردشیر عدم دقت در تراش و حجاری آناست. محل آن در سمت چپ مقبره داریوش بزرگ است.
آرامگاه فردوسی بزرگ
مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی در فاصله بیست کیلومتری شهر مشهد به طرف قوچان راه دو طرفه میشود و یکی از این راهها به وسیله بلواری به نام پردیس به طول ۷ کیلومتر به باغ آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی میرسد. بنا به شواهد باستان شناسی این منطقه توس تاریخی است که در دوره اساطیری به دست توس پهلوان ایرانی بنا گذاشته شد.سراینده حماسههای بزرگ ایران نیز در همین نقطه به خاک سپرده شد. در سال ۱۳۰۳ همزمان با برپایی جشن هزاره فردوسی قرار شد تا آرامگاه فردوسی به همت انجمن آثار ملی ساخته شود.
انجمن با جمع اوری اعانه از مردم کارهای آماده سازی برای ساخت بنایی در خور حکیم توس را آماده کرد. برای آغاز ساختمان باید محل دقیق مدفن فردوسی مشخص میشد. نخستین منبعی که از مدفن حکیم توس نام برده در چهار مقاله نظامی عروضی بوده که آن را جایی نزدیک، دروازه رزان توس در محل باغ خانوادگی او ذکر کرده بود.
در اردیبهشت سال ۱۳۰۵ ارباب کیخسرو شاهرخ برای تعیین مکان دقیق مدفن فردوسی راهی توس شد. با تحقیقات به عمل آمده مشخص شد باغ حاج میرزا علی قائم مقام نایب التولیهاست. با همکاری مقامات استان سراسر باغ کاووش شد و در باغ تختگاهی یافتند که طولش شش متر و عرضش پنج متر بود و مدفن حکیم توس بود.
تعداد صفحات:50
فرمت: ورد و با قابلیت ویرایش
دانلود تحقیق کامل معماری با موضوع مساجد و آرامگاه