با به دست گرفتن قدرت توسط شاه اسماعیل صفوی در سال 905 هجری قمری، اولین حکومت ملی در ایران، پس از اسلام به وجود آمد. جریانی مذهبی که مبتنی بر تعالیم شیعه بود، با اتحاد مریدان طریقت خود، طی چند قرن به جنبشی سیاسی تحول یافت که در نهایت تحت رهبری شاه اسماعیل، به حکومتی مقتدر تبدیل شد که بیش از دو قرن مسند قدرت را در ایران در اختیار گرفت.
امنیت و رونق به وجود آمده در این دوره و بستر مناسبی که شکوفایی حیات عقلی شیعی فراهم ساخت، موجب باروری و رشد هنر اسلامی ایرانی در همه زمینه ها شد. «در واقع این دوره یکی از خلاق ترین ادوار هنر اسلامی و نیز فلسفه و متافیزیک اسلامی است». رشته های مختلف هنر مثل ادبیات، نقاشی و موسیقی که پیوندهای عمیق با مذهب تشیع و نحله های فکری ـ فلسفی آن می یابند، زبان بیان بروز اندیشه های این مذهب می شوند «منابع مکتوب از این دوره وجود رابطه بین معنویت و تفکر اسلامی از یک سو و هنر از سوی دیگر را به اثبات می رسانند».
رونق فرهنگی موجود بیان نمادین خود را در معماری و شهرسازی می یابد که مانند تمامی ادوار پرشکوه تمدن اسلامی در گذشته، باید آیینه و مظهر قدرت و اقتدار حکومتی و شیوه تفکر حاکم بر آن باشد. معماری و شهرسازی که عصاره و چکیده هنرهای دیگر به ویژه نقاشی، خطاطی و صنایع دستی را در خود گرد می آورد، در این دوران رونق و آبادانی، رشد بی سابقه ای می یابد.
طبیعی است که در چارچوب چنین نگاهی به معماری و شهرسازی، پایتخت به عنوان مرکز حکومتی و کانون تمرکز و تجمع فعالیت های شاخص فرهنگی و نقطه اتصال و ارتباط با دول خارجی، باید برجسته ترین نماد فرهنگی نیز باشد.
بعد از تبریز و قزوین که به ترتیب پایتخت های پادشاهان اولیه بود، شاه عباس صفوی در سال 1006 ه.ق. به دلیل مشکلات سیاسی، برخوردهای متعدد ایران و عثمانی و موقعیت جغرافیایی اصفهان، پایتخت خود را از قزوین به آنجا منتقل می کند.
بدین منظور شیخ بهایی به دستور شاه عباس طرحی نو برای اصفهان در می افکند که در تباین با سازمان شهر کهن است و حلقه اتصال و مفصل این دو بافت کهن و بافت جدید، میدان نقش جهان قرار می گیرد که با الهام از الگوهای پیشین خود در اصفهان (میدان کهنه دوران آل بویه) و تبریز (میدان حسن پادشاه) و قزوین (میدان عالی قاپو)، نقطه اوج و بارزترین نماد اقتدار و عظمت پادشاهی و فرهنگ دوران خود قرار می گیرد. اما این تنها اصفهان نیست که مورد طراحی مجدد قرار گرفته و رونق و آبادی می یابد. ایجاد مجموعه های شهری جدید در کنار شهرهای کهن و بنای شهرهای جدید در نقاط مختلف کشور، شهرها را کانون های فعالیت اقتصادی ـ اجتماعی و فرهنگی ساخته و شهرنشینی را در پهنه سرزمین ایران رونقی تازه می بخشد.
شامل 98 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله معماری دوره صفویه