این تحقیـق پایـانی با عنوان « رفاه از منظر قرآن کریم » درصدد تبیین این حقیقت است که انسان ها در هر جا و مکانی که هستند و با هر فرهنگ و هر آیینی ، به دنبال راحتی و رفاه هستند و در این راه هرچقدر هم متحمل زحمت شوند ، باز آنرا رها نمی کنند . البته رفاه دارای آثار مطلوب و نامطلوبی است و همچنین عوامل و زمینه هایی برای پیدایش و تداوم رفاه و بالعکس برای سلب رفاه ، وجود دارد . بدین منظور این تحقیق در پنج فصل به تبیین آنچه گفتیم پرداخته است .
در فصل اول از این تحقیق ، مانند دیگر پایان نامه ها به کلیات چون تعریف و تبیین موضوع ، ضرورت و اهداف ، پیشینه و ... پرداخته شده است .
درفصل دوم بیان کردیم که رفاه از نظر لغت به معنای فراخ و آسان شدن زندگی و در اصطلاح به معنای بهزیستی و بهبود وضع مردم است . گفتیم رفاه از منظر فرهنگ دینی دارای ارزش می باشد به حدی که آیات قرآن به تلاش برای به دست آوردن فضل و رحمت خداوند و رفاه اشاره کرده و البته ارزشمندی رفاه مشروط به عوامل و شرایطی ست از جمله اکرام یتیمان ، انجام عمل صالح ، توجه به آخرت و در نهایت انواع رفاه را یادآور شدیم .
در فصل سوم گفتیم که تفاوت روزی در بندگان به علت مصلحت هایی از جمله تعامل اجتماعی ، جلوگیری از سرکشی ، آزمایش مردم و ... است و در مقابل بندگان در برابر نعمت رفاه وظایفی نسبت به خدا دارند مانند : تسلیم ، آشکار کردن نعمت ها و ... و در ادامه اضافه کردیم که رفاه ملاک برتری برای افراد نیست چنانکه بسیاری از کافران دارای رفاه بودند و از آن طرف فقر نیز به علت مصلحت های خداوندی ست و شخص فقیر ، ذلیل و کوچک محسوب نمی شود .
در فصل چهارم گفتیم عواملی مانند احسان ، استغفار ، امنیت ، ایمان و تقوا و ... جزء زمینه های رفاه و عوامل تداوم آن می باشد و از طرف دیگر اطاعت از شیطان ، تکذیب انبیاء ، شرک و ... از عوامل سلب رفاه محسوب می شود .
در فصل پنجم پیامــدهایی چون زمینه ساز شدن تشکر از خدا ، سعادت ، ازدیاد نعمت و ... از پیامدهای مثبت در بکارگیری صحیح رفاه و احساس مصونیت از عذاب ، انکار معاد ، استکبار و ... از پیامدهای منفی در بکارگیری ناصحیح رفاه برشمرده شده است .
واژگان کلیدی : روزی ، رزق ، آسایش ، ثروت ، آرامش ، غذا ، سعادت و تمکن .
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول :کلیات تحقیق
مقدمه.......................................................................................................................... 1
تعریف و تبیین موضوع .................................................................................................. 2
اهمیت و ضرورت تحقیق.............................................................................................. 2
اهداف و فوائد تحقیق.................................................................................................... 2
پیشینه موضوع............................................................................................................... 3
طرح مسأله و پرسشهای تحقیق........................................................................................ 3
فرضیه.......................................................................................................................... 4
روش تحقیق................................................................................................................. 4
ساختار تحقیق.............................................................................................................. 4
واژگان کلیدی ............................................................................................................. 4
مشکلات و موانع تحقیق................................................................................................. 5
فصل دوم: چیستی (ماهیت ) رفاه
مقدمه.......................................................................................................................... 6
گفتار اول : 1- رفاه از نظر لغت....................................................................................... 7
2- واژه های مرتبط با معنای رفاه................................................................................. 7
3- رفاه از نظر اصطلاح ............................................................................................. 7
4- واژه های مرتبط با معنای رفاه در قرآن کریم............................................................ 7
گفتار دوم - ارزشمندی رفاه از دیدگاه فرهنگ دینی......................................................... 9
1- تلاش برای به دست فضل و رحمت خداوند............................................................. 10
2- دعای حضرت ابراهیم u برای رفاه اهل مکه.......................................................... 10
3- دعای حضرت عیسیu برای رفاه حواریّون............................................................ 11
4- دعای مؤمنان برای برخورداری از رفاه و آسایش دنیوی همراه با حسنات اخروی........... 12
گفتار سوم : - میزان و ملاک ارزشمندی رفاه ( آیا رفاه وسیله است یا هدف ؟ )................ 14
1- ارزشمندی رفاه مشروط به اکرام یتیمان و تشویق بر اطعام مساکین................................ 15
2- ارزشمندی رفاه مشروط به ایمان و عمل صالح.......................................................... 16
3- ارزشمندی رفاه مشروط به زمینه ساز نبودن برای عذاب الهی...................................... 17
4- ارزشمندی رفاه دنیوی مشروط به توجه به آخرت...................................................... 18
وسایل رفاه............................................................................................................... 19
1- اسب و انعام......................................................................................................... 19
2- باغ..................................................................................................................... 19
3- ثروت................................................................................................................. 19
4- زمین .................................................................................................................. 19
5- شب.................................................................................................................... 20
6- فرزند پسر............................................................................................................ 20
7- کشتی................................................................................................................. 20
8- کوهها................................................................................................................. 20
9- گنج................................................................................................................... 20
10- لباس................................................................................................................. 20
11- مسکن............................................................................................................... 20
12- مواد غذایی........................................................................................................ 20
13- وسایل حمل و نقل.............................................................................................. 21
انواع رفاه :................................................................................................................ 21
1- رفاه مادی و رفاه معنوی......................................................................................... 21
نعمت اسلام و نبوت ، رزق و رفاه معنوی...................................................................... 22
2- رفاه محتسب و رفاه غیرمحتسب.............................................................................. 23
3- رفاه مؤمنان و رفاه مشرکان و کافران........................................................................ 24
الف- رفاه مؤمنان ، دعای حضرت ابراهیم u برای رفاه و آسایش مؤمنان مکه و پذیرفته شدن آن از سوی خداوند 24
ب- برخورداری مؤمنان مهاجر صدر اسلام از آسایش ، پس از تحمل سختی ها و مشکلات 25
رفاه مشرکان و کافران................................................................................................ 26
1- مشرکان ، بهره مند از رفاه و آسایش دنیوی ............................................................. 26
2- از دست دادن رفاه و آسایش ، بهانه مشرکان برای گریز از هدایت............................... 27
3- مشرکان با وجود کفران نعمت ها ، برخوردار از آسایش و رفاه................................... 27
فصل سوم : فلسفه رفاه
مقدمه....................................................................................................................... 30
گفتار اول :- حکمت تفاوت بندگان در رفاه و آسایش................................................... 31
حکمت های تفاوت روزی......................................................................................... 32
1- شناخت خداوند روزی رسان.................................................................................. 32
2- تعامل اجتماعی و خدمت مردم به یکدیگر................................................................ 32
3- جلوگیری از سرکشی و تجاوز مردم........................................................................ 33
4- آزمایش مردم....................................................................................................... 34
5- تذکر و تنبه و عبرت گیری..................................................................................... 35
6- بازگشت به خدا.................................................................................................... 35
- وظایف مورد انتظار از بندگان در برابر نعمت رفاه........................................................ 36
1- تسلیم.................................................................................................................. 36
2- شکر................................................................................................................... 37
3- عبادت................................................................................................................ 38
4- کمک کردن به دیگران......................................................................................... 38
5- آشکار کردن نعمت های الهی................................................................................ 39
گفتار دوم : آیا رفاه ملاک برتری است ؟..................................................................... 40
غنا و مسئولیت........................................................................................................... 43
غنا و عقوبت............................................................................................................. 44
موضع قرآن در برابر تکاثر ثروت................................................................................. 44
گفتار سوم : فلسفه وجودی فقر.................................................................................... 46
فصل چهارم : عوامل موثر مثبت و منفی در پیدایش و تداوم رفاه
مقدمه....................................................................................................................... 50
گفتار اول : زمینه های رفاه و عوامل تداوم آن............................................................... 51
1- احسان................................................................................................................. 51
2- استغفار و توبه...................................................................................................... 53
3- استقامت.............................................................................................................. 54
4- امنیت.................................................................................................................. 55
5- ایمان و تقوا......................................................................................................... 55
6- پرداخت زکات و انفاق......................................................................................... 56
7- دعا..................................................................................................................... 57
8- رحمت خدا......................................................................................................... 59
9- دوری از کسالت و تنبلی و سعی در تلاش................................................................ 59
10- توکل و صبر...................................................................................................... 60
11- علم.................................................................................................................. 62
12- عمل صالح و عمل به احکام الهی و اجتناب از نواهی............................................... 62
13- شکر نعمت........................................................................................................ 64
گفتار دوم : عوامل سلب رفاه....................................................................................... 66
1- اطاعت از شیطان................................................................................................... 66
2- اعراض از ذکر خدا............................................................................................... 67
3- تکذیب انبیاء........................................................................................................ 68
4- حاکمان مستبد..................................................................................................... 69
5- شرک................................................................................................................. 69
6- ظلم و فساد.......................................................................................................... 70
7- فسق.................................................................................................................... 70
8- کفران نعمت........................................................................................................ 71
فصل پنجم : پیامدهای مثبت و منفی در بکارگیری رفاه
مقدمه ...................................................................................................................... 73
گفتار اول : پیامدهای مثبت در بکارگیری صحیح رفاه :.................................................. 74
- زمینه ساز تشکر از خداوند.................................................................................... 74
2- سرچشمه عزت و سرافرازی.................................................................................... 76
3- ازدیاد نعمت........................................................................................................ 77
4- سعادت............................................................................................................... 78
5- توفیق برای عبادت................................................................................................ 79
6- زمینه عمل صالح.................................................................................................. 80
7- فراغ برای عبادت.................................................................................................. 82
گفتار دوم : پیامدهای منفی در بکارگیری ناصحیح رفاه :................................................ 85
1- احساس مصونیت از عذاب..................................................................................... 85
2- استکبار و عجب و تفاخر....................................................................................... 86
3- اضلال و هلاکت.................................................................................................. 87
4- اعراض از خدا و حق و شرک و کفر به او................................................................ 88
5- انکار معاد............................................................................................................ 90
6- ابتلا به انحراف از دین .......................................................................................... 90
7- ظلم و طغیان و تجاوزگری..................................................................................... 91
8- شادمانی غرورآمیز و تزئین زشتی ها و تحقیر دیگران.................................................. 92
9- تحلیل نادرست..................................................................................................... 94
10- ترک جهاد........................................................................................................ 95
11- فساد................................................................................................................. 96
12- فسق.................................................................................................................. 97
13- غفلت و فراموشی خدا و کفران نعمت.................................................................... 98
14- هلاکت ............................................................................................................ 99
نتیجه گیری .......................................................................................................... 101
پیشنهادات.............................................................................................................. 102
فهرست منابع و مآخذ............................................................................................ 103
رفاه از منظر قرآن کریم
