عروض واژه‌ای عربی و به‌معنی فن سنجیدن شعر و شناختنوزن‌ها و بحرهای کلام منظوم با افاعیل عروضی و پیدا کردن اوزان اشعار برپایهٔ آن افاعیل است. به این دلیل این دانش را «عروض» نامیده‌اند که وزن شعر بر آن عرضه می‌شود. برابر پارسی چامه‌سنجی برای آن مناسب می‌نماید. درضمن، اصطلاح «عروض» به جزوِ آخر از مصراع یکم هر بیتشعر هم اطلاق می‌شود.
تاریخچه
خلیل بن احمد فراهیدی برای نخستین بار وزن کمّی را، که قرن‌ها پیش از او در زبان‌های سانسکریت و برخی زبان‌ها باستانیِ هندواروپایی تدوین شده‌بود، بر زبان عربی منطبق کرد. قواعد او برای زبان عربی بسیار خوب است، اما شمس قیس رازی در کتاب معروفش، المعجم فی معاییر اشعار العجم، و نیز محققانِ پیش از او، عیناً براساس قواعد عربی و بدون توجه به مسائل خاص زبان فارسی، اقدام به تهیهٔ قواعد عروض فارسی کردند و حتّی نام بحرها و وزن‌های مختلف نظم فارسی را تغییر ندادند و از همان نام‌های عربی استفاده کردند. خواجه نصیر طوسی هم، هرچند در کتاب معروفش،معیارالاشعار، سعی کرد بخش‌هایی را که نمی‌شود بر فارسی منطبق یا تحمیل کرد، نشان دهد، اما عملاً کار تازه‌ای برای تدوین قواعد وزن‌شناسی فارسی انجام نداد.
انواع بحر
متخصصان فن عروض، وزن‌های موجود در شعرهای فارسی را در نوزده جنسِ مختلف دسته‌بندی کرده‌اند که هریک از این دسته‌ها را اصطلاحاً بحر می‌نامند. بحرها را ازجهتِ کاربرد افاعیلِ کامل یا مزاحف به دو دستهٔ سالم و غیرسالم تقسیم می‌کنند. اما دکتر پرویز ناتل خانلری بحر را چنین تعریف کرده‌است: «صورتی خاص از ترکیب هجاهاست که در آن تناسب معیّنی میان هجاهای کوتاه و بلند وجود داشته‌باشد و آن را با صورتی دیگر، که حاصل تناسب دیگری باشد، نتوان در یک قطعه آمیخت». بنا بر این تعریف، هر وزنی یک بحر مستقل به‌شمار می‌آید. اما برای سهولت طبقه‌بندی، بحرها را به اصلی و فرعی تقسیم کرده‌اند. بحر اصلی را دستگاهی دانسته‌اند که چند وزن را دربرمی‌گیرد. وزن‌های فرعیِ هر بحر، با اِعمال قواعدی خاص به‌وجود می‌آیند:
۱- با حذف یک یا چند هجا از آخر بحر؛
۲- با حذف چند هجا از آخر بحر و تکرار پارهٔ باقی‌مانده. در این حالت، مصراع‌هایی با دو پارهٔ مساوی به‌وجود می‌آید که در اصطلاح، وزنِ آنها را وزن خیزابی یا وزن دوری یا وزن متناوب می‌نامند؛
۳- با افزودن یک هجا به آخرِ هر پاره از وزنی اصلی یا فرعی.
به‌کمک این سه قاعده، قواعد پیچیدهٔ زحاف عروض قدیم به‌آسانی توجیه می‌شود. در عروض خانلری، نزدیک به پنجاه بحر شناخته شده که در پانزده «سلسله» طبقه‌بندی شده‌است.
فهرست مطالب:
تعریف عروض
تعریف وزن
واک یا واج
هجا
انواع هجا
آوانویسی یا املای عروضی
تقطیع و وزن
ارکان
جدول ارکان
وزن
مراحل دستیابی به وزن
فهرست اوزان رایج
فنون تقطیع
قئاعد
رباعی
ترانه یا دوبیتی
ذوبحرین
وزن دوری
وزن شعر نو
نامگذاری اوزان-زحافات
زحاف
زحافات مفاعیلن
زحافات فاعلاتن
زحافات مستفعلن
زحافات فعولن
قافیه
قافیه درونی
روی
انواع روی
کلمه قافیه
هجای قافیه
قاعده اصلی قافیه
قاعده قافیه به اعتبار روی
اختیارات شاعری
عیوب قافیه
و...
پاورپوینت کامل و جامع با عنوان آشنایی با عروض و قافیه در 81 اسلاید
