فرمت فایل:word (قابل ویرایش)
تعداد صفحات :85
فهرست مطالب :
فصل اول : آشنائی مختصری با هنر
فلزکاری
1-1- هنر فلزکاری عصر ساسانی
2-1- قلمزنی محصولات مس و برنج
3-1- خواص و ویژگیهای عمومی فلزات
4-1- خواص و ویژگیهای مس
خواص فیزیکی
5-1- خواص و ویژگیهای آلیاژ مس و روی
(برنج)
فصل دوم : معرفی و آشنایی با
بانوان قلمزن شهر تهران
2-1- استاد منیژه افرا
مروری بر برخی از تشویق، تقدیر و پروژه های از استاد منیژه افرا
نمونه هایی از تصاویر استاد منیژه افرا
در حین کار در میراث فرهنگی
نمونه کارهای استاد افرا هنگام کار در
میراث فرهنگی تهران
2-2- استاد سبا سیدان جعفری
ریتون سازی نیز به عنوان اولین زن قلمزن ایرانی کار می‌کنم
نمونه کارهای قلم زنی و برجسته کاری استاد سبا سیدان جعفری
استاد سرکار خانم ندا حامدی
استاد سرکار خانم نسرین حمزه لو
نتیجه گیری و پیشنهاد:
1-1- هنر فلزکاری عصر ساسانی
با توجه به سوابق هنری مردم ایران فلزکاری از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و همواره چه قبل و چه بعد از اسلام جنبه کاربردی و هنری خود را حفظ کرده است.
در زمان ساسانیان از فلزات برای ساخت مصارف مختلفی از قبیل: جنگ افزار – زین افزار – ابزار خانگی و ظروف تجملی کمک گرفته می شد.
«اگر فلزهای مورد استفاده در این عهد را به سه گروه عمده آهن و برنز و (طلا و نقره) طبقه بندی می کنیم در میان آنها صنعت نقره کاری از اعتبار و منزلت بسیار بالایی برخوردار است.
ظروف ایجاد شده علاوه بر جنبه مصرفی، دارای تزئیناتی نیز می بوده که بر زیبایی فرم ظرفها می افزودند و در واقع به دو نوع تزئینی برمی خوریم. تزئینات برخی از این ظروف ساده و فقط به آرایش لبه آن اکتفا شده و صنعت گر استادی خود را در ساختن شکل و فرم آن بکار برده است و در برخی دیگر موضوعاتی از قبیل صحنه های شکارشاهی به تخت نشستن پادشاه ، مراسم مذهبی و گلها و پرندگان و رامشگران را به تصویر کشیده است.»
«هنرمندان ساسانی صحنه های شکار جانورانی مانند شیر، گراز، گربه و ببر و گوزن و غیره را در فضای تنگ و فشرده ترسیم کرده اند که در آنها شاه تاج شاهی را بر سر و جامه مخمل مزین به جواهر بر تن و سلاح زرین بر دست، حیوانات را پیاده یا سواره تعقیب می کند، در این تصاویر هنرمندان دلیری و قدرت شاهن این سلسله را به بیننده القا کرده اند.»
کشتن جانوران مهیب به دست «قهرمان - شاه» در هنر خاور نزدیک، باستانی و تاریخی دیرین سال داشته است و این مضمون در دوره ساسانی نیز مردم پسند و رای مانده و نقشش در دیوار نگاره ها و گچبری ها و کلا در تزئینات دست ساخته های ساسانی، مخصوصا مشهورترین آنها یعنی ظروف سمین ممتاز به کار رفته است.
هنرمندان ساسانی برای ساخت ظروفشان بندرت از طلا و اغلب از نقره استفاده می کردند و نمونه هایی برای تمام طبقات اجتماعی بوجود آورده اند و مردم نیز آنها را تقلید می کردند.
شکلهای این ظروف سمین متناسب با شکوه دربار ساسانی است. این ظروف شامل: قابها، کاسه ها، جامهای گرد یا زورقی شکل با لبه های صاف یا دالبردار، تنگ ها و ابریق هاست. و علاوه بر کاسه و پیاله و بشقاب، اشیای دیگری مانند گلدان، مجسمه های جانوران، سر جانوران و سایر لوازم تزئینی نیز از ورقه نقره ساخته می شد.
روش ساخت اینها (بویژه در سده های سوم و چهارم که دوره رونق آنهاست) چنین بود که هر یک از عناصر تزئینی یک اثر هنری بطور جداگانه ساخته می شد و سپس آنها را پس از مطلا کردن بر روی شی مورد نظر جوش می دادند. این روش که در یونان و روم ناشناخته بود روشی کاملا ایرانی است و کهن ترین نمونه شناخته شده این نوع ظروف، «قاب زیویه» است. در برخی از اشیاء ابتدا آنها را برجسته کاری کرده و سپس حکاکی کرده اند، در این موارد با برگ نازکی از نقره پست و بلندی های شیئی را پوشانده و آنرا دارای طلا مضاعف کرده اند. برخی دیگر از ظروف ریخته گری و قالب ریزی شده اند و در آثار متأخر تمام تزئینات ظرف فقط کنده گری شده است.
«نقش اصلی در این ظروف تصویر شاه است. جام ساسانی مانند نقش برجسته خاصیت نمایشی دارد و چون در کارگاههای کاخ ساخته می شود از اینرو شکوه پادشاه را تجلیل می کند.»
«همانطور که ذکر شد زیباترین قطعات از لحاظ فن در قرون 3 و 4 میلادی بوجود آمده اند و کارهای بعدی غالبا جز استنتاخ کارهای سابق چیزی محسوب نمی شود.»
نقره کاری آغازین ساسانیان عمدتاً عبارت بود از ساختن کاسه ای ساده با کنده کاری یا قلمزنی که تصویر سر و گردن مالک آن در وسط آن بود.
«امروز فقط تعدادی در حدود صدها قاب و جام در دست است که بیشتر آنها از کشفیات اتفاقی در روسیه شرقی یا در اورال بدست آمده است. این مجموعه در موزه ارمیتاژ نگاهداری می شود. نمونه های کمیابی هم در مجموعه های مختلف اروپا و آمریکا است که بصورت پراکنده هستند.
به تازگی موزه تهران دارای چند نمونه پر ارزش شده است که در ایران یافت شده اند.»
و در آخر لازم به ذکر است که نه تنها پادشاهان ساسانی از این ظروف سیمین استفاده می کردند بلکه آن ها را به عنوان کالایی مرغوب و هدیه ای مناسب به پادشاهان و فرمانروایان همزمان خود هدیه می کردند و یا به عنوان کالایی مردم پسند به بازارهای دور افتاده برای تجارت می فرستادند. یاد کرد، و پررونق ترین دوره این مبادلات در دوران سلطنت خسرو اول و خسرو دوم (قرون 6 و 7 م.) است.
2-1- قلمزنی محصولات مس و برنج
یکی از ظرایف صنایع دستی ایران، قلمزنی بر روی انواع فلزات و آلیاژهاست که سابقه‌یی بسیار طولانی دارد.
قلمزنی هنر نقر (کندن) نقوش بر اشیاء فلزی است. این هنر در کشورمان همواره با استیل ایرانی ملازمت داشته و نقوش آن، گل و بته‌های ایرانی بوده است. در نقر فلز، معمولاً منقاش قلمزن، تراشه‌های فلزی یا ناهمواری‌هایی در حدود خطوط شکاف‌ها باقی می‌گذارد و استاد قلمزن یعنی صنعتگری که کارا و قلمزن است، در پایان کار، این تراشه‌ها را با کاغذ سمباده پاک می‌کند و خطوط را هموار می‌سازد. به هر حال قلمزنی هنری است که طی آن هنرمند قلمزن، نقوش اصیل و سنتی را با ابزار و وسایل ساده و دستی ولی با مهارت و هنرمندی، بر روی شیء مورد نظر نقر می‌کند.
در گذشته هنرمندان این رشته در زمینه‌ی ساخت و پرداخت انواع ظروف و آثار دیگری از فلزات و آلیاژهای مختلف فعالیت داشتند و بر روی طلا و نقره نیز به قلمزنی می‌پرداختند. ولی در حال حاضر، کار این گروه بیشتر به نقش نشاندن بر روی مس و برنج و آلیاژهای مختلف و ندرتاً به قلمزنی بر روی نقره محدود می‌شود. همچنین در گذشته هنرمندان این رشته اشیاء و آثار و محصولاتی را که به قلمزنی روی آن می‌پرداختند خودشان تهیه می‌کردند در حالیکه هم اینک این کار توسط کارگاههای ساخت انجام می‌شود و کمتر اتفاق می‌افتد که صنعتگر قلمزنی، خودکار ساخت شیء را نیز انجام دهد.
برای قلمزنی ابتدا پشت سطح شیء یا اثری را که قرار است قلمزنی کنند، باز می‌پوشانند تا ظرف خالی طی مرحله‌ی قلمزنی بر اثر ضربات چکش و فشار قلم، تاب برنداشته و هم از سر و صدای زیاد جلوگیری شود. برای این عمل یعنی قیراندود کردن پشت کار، قیر جامد را در دستگاه ذوب قیر، ذوب می‌کنند. سپس قیر ذوب شده به صورت لایه به لایه روی محل مورد نظر می‌کشند تا قشر نسبتاً ضخیمی تشکیل گردد پس از سرد شدن ظرف، با کشیدن دوغاب سفیدی، محل مورد قلمزنی را جهت طراحی آماده می‌کنند. دوغاب مذکور صرفاً برای بهتر نمایان شدن خطوط طراحی می‌باشد که به وسیله‌ی مداد کشیده می‌شود.
طراحی طرح‌های ظروف قلمزنی که اکثراً از طرح‌های سنتی الهام می‌گیرد به چند طریق به مرحله‌ی اجرا گذاشته می‌شود:
3-1- خواص و ویژگیهای عمومی فلزات
- فلزات از دوام و استحکام قابل ملاحظه‌ای برخوردارند.
- فلزات قابلیت شکل‌پذیری داشته و از قدرت چکش‌خواری خوبی برخوردارند.
- فلزات قابلیت ورقه شدن دارند.
- فلزات قابلیت ذوب شدن دارند و به همین دلیل امکان استفاده‌ی مجدد از آنها وجود دارد.
- فلزات دارای انواع گران‌قیمت چون طلا و نقره و انواع ارزان قیمت چون مس و قلع و حتی نوع مایع مانند جیوه هستند.
- از اهمیت فلزات همین بس که دوره‌های مختلف تمدن بشری را با فلز خاصی که در هر دوره کشف شده و از اعتبار بیشتری برخوردار بوده است، نامگذاری کرده‌اند. نخستین عصر،عصر مس نام دارد. ضمن آنکه دوره‌های دیگر را مفرغ، آهن، فولاد و … نام نهاده‌اند.
- از امتزاج فلزات با یکدیگر، آلیاژ به دست می‌آید. آلیاژهای مهم که به ویژه در فلزکاری کاربرد بیشتری دارند عبارتند از: «برنج» که از ترکیب مس و روی به دست می‌آید. ورشو که از ترکیب نیکل، مس، قلع و … مفرغ (برنز) که از ترکیب مس و قلع به دست مس آید.
- اکثر فلزات در مجاورت هوا به تدریج دچار زنگ‌زدگی شده و همچنین با اکسیژن موجود در هوا ترکیب و اکسید می‌شوند. گفتنی است که مس، رایج‌ترین فلز مورد استفاده در هنرهای مرتبط با فلز و برنج عمده‌ترین آلیاژ مصرفی در هنر صنعت فلزکاری است.
2-2- استاد سبا سیدان جعفری
روز پنجم دیماه یک هزار و سیصد و هشتاد و چهار خدمت استاد رسیدم و از ایشان درخواست نمودم ضمن معرفی خودشان از زندگینامه و سوابق کاری و هنری مطالبی را برایمان بازگو نماید. اینجانب سبا سیدان جعفری هستم. در دیماه سال 1342 در شهر اصفهان به دنیا آمده‌ام. پدرم چرمساز و مادرم تحصیلکرده‌ی خانه‌دار بود. چهار برادر و خواهر دارم که همگی افراد موفقی هستند. دوره‌ی طفولیت و کودکی‌ام را با نقاشی سپری کردم و از آنجا که پدرم خوشنویس، شاعر و هنردوست بود فرزندانش را به انجام کارهای هنری مورد علاقه‌شان تشویق می‌کرد. در ایام تعطیلات تابستانی برای اینکه وقت‌مان را به بطالت نگذرانیم، پدر ما را تشویق به کشیدن نقاشی وخوشنویسی می‌کرد و در پایان تعطیلات نقاشی‌هایمان را نزد ایشان می‌بردیم که بابت هر تابلوی نقاشی مورد پسندش به ما جایزه می‌داد. ناگفته نماند که جایزه‌مان حداکثر یک ریال بود که آن را صرف خرید تنقلاتی مثل آرد نخودچی می‌کردیم، وضع درس‌ام به خاطر شیطنت و بازیگوشی‌ام متوسط رو به خوب بود؛ در پایان دوره‌ی دبستان پدرم را از دست دادم و با تشویق مادرم در رشته‌ی بازرگانی تحصیل کردم. ضمن آنکه علاوه بر خوشنویسی و نقاشی به سوی هنر خیاطی و گلدوزی نیز جذب شدم و پس از آن در رشته‌ی قلمزنی میراث فرهنگی ثبت نام کردم که زیر نظر استادم آقای احمد فیناسیان با علاقه‌مندی فوت و فن و ریزه‌کاریهای این هنر نفیس و رو به فراموشی را آموزش گرفتم. پس از آن به خواست سازمان میراث فرهنگی به استخدام همین سازمان در آمدم و در کارگاه قلمزنی میراث فرهنگی ضمن تدریس، از محضر استادان مختلف این رشته بهره‌ها بردم و مهارتم را در این رشته بیشتر کردم. در سال 1374 به دلیل تعدیل نیروی انسانی از سازمان میراث فرهنگی بیرون آمدم و با حمایت خانواده‌ام در بام خانه‌مان کارگاه کوچکی راه‌اندازی کردم و همانجا مشغول به کار شدم. آرام آرام موقعیت شغلی خوبی پیدا کردم و در بخش آموزشی سازمان صنایع دستی پذیرفته شدم که هنرجویان بسیاری را در رشته‌ی قلمزنی تربیت کردم. در هما ن ایام،توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات به کشور ژاپن دعوت شدم و با 28 اثر در نمایشگاه فرهنگی ایران در توکیو شرکت کردم که استقبال بسیار خوبی از آثارم به عمل آمد. بعد از بازگشت از ژاپن تدریس را شروع کردم و قسمت اعظم اوقاتم را صرف خلق و ساخت آثار هنری کردم. مدتی بعد از طرف سازمان فنی حرفه‌ای به منظور تدریس به مربیان خانم و احیای هنر قلمزنی به کرمانشاه رفتم و حدود 30 هنرجو را در مقطع مربیگری تربیت کردم و در سال 1376 به طور رسمی عنوان استادی را از میراث فرهنگی دریافت کردم و از همان سال هم افتخار تدریس دانشجویان عزیز را در دانشگاه بدست آوردم و ابتدا در دانشکده‌ی میراث فرهنگی و سپس دانشگاه سوره. دانشگاه نیاوران مشغول تدریس شدم. در سال 1381 موفق به کسب درجه‌ی هنری معادل فوق لیسانس از سازمان میراث فرهنگی شدم و مجدداً به کارگاه قلمزنی میراث فرهنگی راه پیدا کردم و فعلاً به صورت قراردادی با این سازمان در زمینه‌ی تدریس همکاری می‌کنم.
پایان نامه هنر (همراه با عکس)
