دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
مقدمه :
دانه های روغنی پس از غلات ، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند . این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخائر غنی اسید چرب ، حاوی پروتئین نیز می باشند در این میان کلزایه عنوان یکی از مهمترین گیاهان روغنی در سطح جهان مطرح می باشد . آخرین ارقام منتشره از سوی سازمان خواربار و کشاورزی جهانی ( FAO ) در سال 1999 نشان می دهد ، کلزا پس از سویا و نخل روغنی ، سومین منبع تولید روغن نباتی جهان به شمار می رود .
مبدأ اولیه کلزا Brassica napus به خوبی روشن نمی باشد اما به احتمال قوی خواستگاه آن ناحیه آسیا و اروپا است ، کلمه Rapeseed در زبان انگلیسی به کلزا اطلاق می شود دارای ریشة Rapum به معنی شلغم می باشد .
زراعت کلزا از 300 سال قبل در هندوستان رواج داشته و از آنجا به چین و ژاپن راه یافته است ،در اروپا استخراج روغن از دانه کلزا و دانه سایر گونه های متعلق به جنس Brassica دست کم از قرن 16 رواج داشته است ، این روغن ابتدا به عنوان روغن چراغ استفاده شد و سپس به عنوان روغن خوراکی مرسوم گردید .
تولید تجارتی کلزا در سال 1942 به عنوان منبع تأمین کننده روغن روان ساز در جنگ جهانی دوم آغاز گردید اما به دلیل قحطی و گرسنگی و کمبود منابع روغن خوراکی مقداری از آن به مصرف غذایی رسید و پس از آن با توجه به امکان استفاده خوراکی از این روغن اصلاح آن مورد توجه قرار گرفت .
گونه ها و ارقام :
گیاهان جنس براسیکا برحسب میزان اسیداوریک به دوگروه عمده تقسیم می شوند:
دسته اول که با علامت اختصاری HEAR مشخص می شوند دارای مقادیر زیادی اسید اروسیک بوده ( درحدود 55 درصد ) و مصرف خوراکی ندارند . در سال 1974 روغنهایی که کمتراز5 درصد اسید اروسیک داشتند تحت عنوان LEAR نامگذاری شدند ، بعدها محققین کانادایی نام کانولا را برای ارقام اصلاح شده کلزا ( دارای حداکثر 2 درصد اسید اروسیک ) انتخاب نمودند . علاوه بر ماده مضر فوق یک ماده مضر دیگر در کنچاله و علوفه کلزا وجود دارد که تحت عنوان “ گلوکز اینولات “ شناخته می شود و باعث طعم تند و بوی گزنده می گردد . فیبر نیز از موادی است که باعث افت کیفیت کنجاله می گردد . ترتیب تکامل اصلاح در این گیاه روغنی به قرار زیر بوده است :
ارقام ( 0 ) : در این ارقام میزان اسید اروسیک به حد بسیار کمی تقلیل یافته بطوریکه در ارقام امروزی تقریباً به صفر رسیده است .
ارقام ( 00 ) : در این ارقام علاوه بر میزان اسید اروسیک میزان گلوکز اینولات نیز بسیار کاهش یافته است .
ارقام ( 000 ) : در این ارقام هر سه ماده نامطلوب اسید اروسیک ، گلوکز اینولات و فیبر به حداقل رسیده اند .
تجزیه مواد تشکیل دهندة بذر کلزا
ترکیبات پروتئین روغن رطوبت هیدارات کربن مواد معدنی کلوکز
اینولات
مقدار % 25-17 45-40 3/7-5/5 25-20 3/5-2/3 4-1
روغن کلزا در مقام مقایسه با روغن حاصله از دانه های روغنی ممتاز آفتابگردان ، ذرت و سویا به دلیل حضور اسیدهای چرب اشباع نشده و فاقد کلسترول از کیفیت تغذیه ای بالایی برخوردار است .
ارقام کلزا دارای دو تیپ بهاره و پائیزه می باشند که ارقام بهاره به دلیل دوره رشد کوتاهتر از عملکردکمتری برخوردارند و در ضمن نیازی به بهاره سازی(ورنالیزاسیون) ندارند ، درحالیکه ارقام پائیزه نیازمند گذراندن یک دوره سرما می باشند . جدول زیر برخی ارقام رایج در ایران و ویژگی های آنها را نشان می دهد :
نام رقم نوع رقم کد رقم عملکرد
دانه ton/ha درصد روغن سازگاری
طلایه ( کبری ) پائیزه 00 3/4-1/2 3/41-41 سرد و معتدل سرد
زرگل ( سرز ) پائیزه 00 8/4-2 45-42 سرد
PF7045/91 (ساری گل) بهاره 00 8/4-2 45-42 معتدل و گرم و مرطوب
Okapi پائیزه 00 3 43 معتدل سرد و سرد
Fornax پائیزه 00 3 43 سرد
SLM 0461 پائیزه 00 3 43 سرد
Orient پائیزه 00 9/2-7/2 44-42 معتدل سرد
Colvert پائیزه 00 9/2-7/2 53 معتدل سرد
Option 501 بهاره 00 7/2-5/2 44-43 گرم و مرطوب
هیبرید Hyola 401 بهاره 00 2/3-8/2 45-43 معتدل و گرم و مرطوب
هیبرید Hyola 308 بهاره 00 9/2-7/2 46-44 معتدل و گرم ومرطوب
گیاه شناسی :
کلزا از تیره شب بوئیان یا چلیپائیان ، گیاهی علفی با دوره رشد یکساله می باشد دارای ریشه عمودی و بلند است که در شرایط مناسب تا عمق 80 سانتی متری خاک وحتی بیشتر نیز نفوذ می کند .
کلزا دارای یک ساقة‌اصلی و تقریباً مدور می باشد که پس از به گل نشستن ساقه اصلی رشد ساقه های فرعی آغاز می شود و تعداد زیادی شاخه فرعی منشعب می شود ارتفاع نهایی بوته بین 200- 50 سانتیمتر است . برگهای کلزا به سه فرم چسبیده به آغوش ، چسبیده معمولی ، و دارای دمبرگ مشاهده می شوند . گل آذین به شکل خوشه بلندی است که در آن گل ها از قسمت پایین خوشه شروع به شکفتن می کنند . کلزا گیاهی عمدتاً خود گشن است که میزان خود گشنی آن بیش از 70% می باشد . میوه کلزا غلاف یا به عبارت عامی خورجینی به طول 5 تا 10 سانتی متر است که فاقد کرک بوده و در انتها به یک منقار منتهی می شود .
شرایط اقلیمی :
کلزا محصول مناطق معتدله است ، اما با اصلاح ارقام جدید سازگاری این گیاه به مناطق سرد نیز گسترش یافته است . آزمایشات نشان داده اند بیش از 90% بذور کلزا در دمای 20 تا 25 درجه سانتیگراد ( دمای مطلوب ) درمدت 1 تا 2 روز جوانه میزنند در حالیکه در دماهای 2 تا 3 به 34 تا 67 درصد کاهش می یابد .
کلزا در تمام مراحل رشد تا حدودی نسبت به سرما مقاوم است و در حالت روزت تحمل آن بسیار زیاد می گردد . درجه حرارت پایه برای این گیاه معمولاً 5 درجه سانتیگراد در نظر گرفته می شود . درجه حرارت مطلوب برای رشد و نمو کلزا 30-25 درجه می باشد ولی قادر به تحمل دمای 40 درجه سانتی گراد برای دوره های کوتاه نیز می باشد و چنانچه درجه حرارت مرحله رویشی بالاتر از مرحله گلدهی و دانه بستن باشد عملکرد نهایی افزایش خواهد یافت .
دامنه فنوپریود برای کلزا بسیار گسترده است به طوری که می تواند در دامنه 10 الی 24 ساعت روشنایی قادر به رشد باشد . بطور کلی کلزا یک گیاه روز بلند می باشد و روزهای بلند رشد رویشی آنرا کوتاه می کنند و یا افزایش طول روز گاهی تسریع می شود .
عوامل مهم تشکیل عملکرد و کیفیت محصول عبارتند از : شدت تشعشع ، طول روز و ترکیب طیف نوری بعلاوه عوامل آب و هوایی افزون بر تأثیر مستقیم بر عملکرد به طور معنی داری در عملیات برداشت مؤثر است . چرخه زندگی کلزای پاییزه دارای دو مرحله مشخص است . مرحله رویشی که اندامهای رویشی در پاییز شکل می گیرند و با گذشت مرحله خواب زمستانه ، گیاه رشد سریع خود را در بهار شروع کرده که این مرحله همراه با تمایز اندامهای زایشی است . کلزا طی فرایندهای سازگاری در فصل پائیز به درجه حرارت های پائین مقاوم می شود وقتی درجه حرارت در اوایل بهار تغییر می کند به ویژه وقتی که یخبندان های مجدد پس از یک دوره کوتاه گرما حادث می شود اغلب باعث کاهش این مقاومت شده وایجاد خسارت می کند(6-تا12- درجه سانتی گراد). بسته به وضعیت رشد و نمو و درجه سازگاری و رقم کلزا می تواند سرمای 15- تا 20- درجه را تحمل نماید و حتی وقتی توسط برف پوشیده شده اند به سرماهای پائینتر نیز مقاوم هستند . دماهای کمتر از 7- تا 15- درجه سانتیگراد برای برگها کشنده است اما گیاهانی که سیستم ریشه آنها به خوبی توسعه یافته و نقاط رشدی توسط برگها پوشیده شده است در دماهای پائین نیز زنده می مانند .
سرمای دیررس دراواخر فروردین و اوایل اردیبهشت ماه در مناطق سرد طی رشد طولی گیاه ساقه ها را به حالت S در آورده و همچنین درهنگام گلدهی با از بین بردن گل آذین بویژه گل آذین اصلی خسارت عمده ای به محصول وارد می سازد .
رکود زمستانه از زمانی که متوسط درجه حرارت روزانه به زیر 2 درجه سانتیگراد می رسد شروع و در بهار زمانی که متوسط دما به بالای درجه سانتی گراد میرسد گیاه از حالت رکود خارج می شود . با این حال مرحله روزت نمی تواند به مفهوم رشد مطلق باشد تعداد مطلوب برگهای حقیقی در پایان رشد پائیزه 10-8 عدد است . در بین تمامی عوامل آب و هوایی دما بیشترین اثر را روی کیفیت دانه کلزا دارد . بیشترین مقدار روغن تحت شرایط روزهای کوتاه ، درجه حرارت های معتدل و رطوبت نسبی پائنتر تولید میشود و بیشترین میزان پروتئین وقتی تولید میشود که روزها کوتاه و درجه حرارت بالا است .
مراحل فنولوژی :
برای تشریح مراحل رشد و نمو کلزا می توان از روش کدگذاری توسط دانشمندانی همچون هارپر برکن کمپ ( HB) و سیلوستر وبرادلی (SB) صورت گرفته است . براساس آخرین روش کدگذاری که توسط انجمن کلزای کانادا ( 1998 ) انجام گرفته است این مراحل به صورت زیر تقسیم بندی شده است :
کد مرحله نام مرحله مراحل فرعی
0 جوانه زنی
1 گیاهچه ( سبز شدن )
2 روزت
1-2 نخستین برگ حقیقی گسترش می یابد
2-2 دومین برگ حقیقی گسترش می یابد
3-2 سومین برگ حقیقی گسترش می یابد
3 غنچه دهی
1-3 گل آذین در وسط روزت قابل رویت می شود
2-3 گل آذین به بالاتر از سطح روزت رشد می کند
3-3 غنچه های پایینی به زردی می گرایند
4 گلدهی
1-4 نخستین گل می شکند
2-4 تعدادزیادی گل می شکندوغلافهای پایینی درازمی شود
3-4 غلافهای پایینی شروع به دانه بندی می کند
4-4 پایان گلدهی و متورم شدن دانه غلافهای پایینی
5 رسیدن
1-5 دانه های غلافهای پایینی به حد نهایی رشد رسیده و حالت شفاف دارند
2-5 دانه های غلافهای پایینی سبز رنگند
3-5 دانه های غلافهای پایینی زرد متمایل به قهوه ای یا
سبزمتمایل به زرد شده اند .
4-5 دانه های غلافهای پایینی زرد یا قهوه ای شده اند
5-5 دانه های کلیه غلاف ها قهوه ای شده و بوته می میرد
بعضی ازمراحل فوق در شکلهای 1 الی 10 دیده می شود.
علل عمده انتخاب کلزا و توسعه کشت آن در ایران :
1- تجارب ارزنده کشورهای پیشرفته جهان وموفقیت چشمگیر آنها ، درنتیجه امکان دسترسی سریع به یافته های تحقیقاتی و اجرایی آنها .
2-پاییزه بودن آن و درنتیجه امکان استفاده از نزولات آسمانی و نیاز کمتر به آبیاری.
3-در تناوب زراعی با غلات و تعدادی از محصولات زراعی موجب افزایش عملکرد می شود و تا 27% امکان مبارزه مطلوب با علف های هرز نازک برگ غلات را به وسیله علف کش های اختصاصی نازک برگ کش فراهم می سازد .
4-در توسعه صنعت زنبورداری نقش مهمی ایفا می کند . ( در انگلستان سطح زیرکشت کلزا از درختان میوه فراتر رفته و این گیاه را به منبع اصلی تغذیه زنبورهای عسل تبدیل نموده است . )
5- در مقایسه با بعضی از دانه های روغنی مرسوم ، درصد روغن بالایی دارد و همچنین از کیفیت تغذیه ای مطلوبی برخوردار است .
کشت کلزا در ایران و جهان :
سه کشور چین ، هند و کانادا به ترتیب تولید کنندگان عمدة کلزا درجهان بوده و 7/70 درصد از کل اراضی زیرکشت کلزای جهان را در سال 2000 در اختیار داشته اند . طبق آمار سال 2000 ایران با 17240 هکتار اراضی زیرکشت کلزا 06/0 درصد از کل زمین های زیرکشت کلزا جهان را در اختیار دارد که با تولید 17010 تن سهمی برابر 04/0 درصد کل تولید جهان را به خود اختصاص داده است . یعنی عملکرد کلزای ایران 987 کیلوگرم در هکتار بوده که نسبت به متوسط جهانی 67 درصد میباشد . در بین استانهای کشور بیشترین میانگین میزان عملکرد کلزا در سال زراعی 79-78 کیلوگرم در هکتار مربوط به دشت مغان و کمترین آن با 129 کیلوگرم در هکتار مربوط به استان کرمانشاه بوده است .
سابقه کشت کلزا در استان چهارمحال و بختیاری :
دراستان چهارمحال و بختیاری کشت کلزا تقریباً از سال زراعی 74-73 آغاز و در سال زراعی 79-78 سطح زیرکشت به 20 هکتار و متوسط عملکرد 333 کیلوگرم درهکتار افزایش یافته است . در سال زراعی 80-79 سطح سبز این محصول در استان به 80 هکتار فزونی یافته و سهمیه استان در سال زراعی 81-80 از سوی شرکت دانه های روغنی 200 هکتار تعیین گردیده است .
این تعیین سهمیه در حالیست که از لحاظ تطبیق شرای آب و هوایی و اقلیمی این محصول در استان چهارمحال وبختیاری اطلاعات چندانی در دست نمی باشد . در این راستا با توجه به اهمیت استراتژیک کاشت دانه های روغنی در سطح کشور امید است با مطالعه تأثیر شرایط آب و هوای استان بر این محصول و شناخت بیشتر واکنش کلزا به تغییرات پارامترهای جوی گاهی هر چند کوچک در این زمینه برداشته باشیم .
خلاصه آبی از فعالیت ایستگاه بر روی کشت کلزای پاییزه در سال زراعی 80-79:
با توجه به در دستور کار قرارگرفتن کشت این گیاه برای بررسی مراحل فنولوژی وتفکیک دریافت واحدهای حرارتی بر این اساس ، کار روی این محصول آغاز شد . در ابتدای امرلازم بود از بین رقمهایی که کاشت می شوند دو رقم که مخصوص مناطق سردسیری می باشندانتخاب گرددکه دو رقم اکاپی (Okapi) و اس ال ام 046 (SLM 046) به پیشنهاد کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی در نظر گرفته شد به دلیل عدم کشت هرگونه محصول ازدیادی در ایستگاه مزرعه مربوط به طرح بررسی سازگاری و مقایسه عملکرد ارقام جدید کلزا در 25 واریته مختلف داخلی و خارجی انتخاب گردید.
استفاده از طرح های مقایسه عملکرد محصولاتی که هیچگونه تیمار دیگری (آبیاری، کود و …) به جز رقم در آن منظور نشده است و تا حدود زیادی شرایط شبیه کشت ازدیادی می باشد میتواند جهت مطالعات هواشناسی کشاورزی نیزمفید واقع گردد . لذا بصورت ابتکاری دراین مزرعه این مطالعات آاز شد تا در صورت نیاز وهمچنین مفید بودن نتایج بتوانیم در آینده دراین گونه طرحها نیز به بررسی و مطالعات هواشناسی بپردازیم .
پس از آماده سازی زمین و اضافه کردن کودهای مختلف به خاک کشت کلزا به صورت ردیفی به میزان 150 بذر درمتر مربع در عمق 2 الی 3 سانتی متری خاک در تاریخ 19 سپتامبر 2000(29/06/79) با میانگین دمای 9/18 درجه سانتی گراد انجام و بلافاصله آبیاری مزرعه صورت گرفت . روز 26 ام ماه مزرعه با دریافت 8/121 درجه - روز دمای بالاتر از صفر در رقم اس ال ام 046 ، 75% و در رقم اکاپی 88% بذور وارد مرحله جوانه زنی شده بودند و درهمین روز با میانگین دمای 2/16 درجه سانتی گراد آغاز مرحلة سبزشدن در نظر گرفته شد .
در روز دوم ماه اکتبر 2000 مرحله ظهور اولین برگ حقیقی با متوسط دمای 2/13 و دریافت 7/219 درجه - روز دمای بالاتر از صفر را آغاز نمود و این مرحله تا روز 14/10/2000 ادامه داشت و دراین روز با متوسط دمای 2/13 درجه سانتی گراد و دریافت 9/368 درجه - روز دما ، مزرعه وارد مرحله افزایش برگها یعنی روزت گردید این مرحله تا ماه نوامبر ادامه و تعداد برگ بوته ها بطور متوسط به 6 برگ رسید و با توجه به روند کاهش دما و در نظر گرفتن آستانه فعالیت متوسط 5 درجه سانتی گراد این گیاه از روز 17/11/2000 با نزول میانگین دما به 1/3 درجه سانتی گراد عملاً رویش گیاه متوقف گردید . تا این تاریخ مزرعه 1/681 درجه - روز واحد حرارتی بالاتر از صفر و 7/388 درجه - روز واحد حرارتی بالاتر از 5 درجه سانتی گراد کسب نمود. طی مشاهداتی که بعد از این تاریخ در ماههای دسامبر ، ژانویه و فوریه صورت گرفت ، تنها چیزی که جلب توجه می کرد تغییر رنگ برگ بوته ها و بعضاً از بین رفتن آنها بر اثر سرمازدگی بود این روند ادامه داشت تا اینکه در روز 8/3/2001 ماه مارس با میانگین دمای 3/6 درجه سانتی گراد و دریافت 1/970 درجه - روز دمای بالاتر از صفر و 9/10 درجه - روز بالاتر از 5 درجه آثار رویش مجدد در بوته ها ملاحظه گردید . رنگ 40 تا 50% برگها در این روز زرد و یا خشکیده بودند .
در تاریخ 22/3/2001 ماه مارس با میانگین دمای 3/8 درجه سانتی گراد و دریافت 0/1064 درجه - روز دمای بالاتر از صفر و 9/34 درجه - روزدمای بالاتر از 5 درجه بوته ها وارد مرحله ساقه رفتن شدند که همزمان غنچه های گل آذین درمنطقه رویشی گیاه مشخص بود . در روز دوازدهم ماه آوریل با میانگین دمای 9/8 درجه و دریافت 0/1286 درجه - روز دمای بالاتر از صفر و 3/552 درجه دمای بالاتر از 5 مزرعه کلزا برای هر دو رقم وارد مرحله گلدهی گردید . با کاهش دماهایی که از این تاریخ در این مرحله حساس رخ داد گل آذین شاخه اصلی تقریباً تمامی بوته ها از بین رفت و این مرحله 32 روز به طول انجامید . مرحله غلافبندی از روز 14/05/2001 با میانگین دمای 4/17 و دریافت 1/1707 درجه - روز دمای بالاتر از صفر و 4/813 درجه - روز بالاتر از 5 آغاز شد که از روز هیجدهم این ماه با بهتر شدن شرایط دمایی و رطوبتی خاک سرعت بیشتری یافت . مزرعه ماه ژوئن 2001 را در مرحله غلافبندی برای هر دو رقم آغاز نمود که با گسترش تدریجی غلافها بوته ها برگهایشان را از دست دادند تا به متوسط 2 الی 3 برگ رسید . در تاریخ 18/6/2001 آغاز مرحله رسیدن بذرها با دریافت 2/2356 درجه - روز دمای بالای صفر و 5/1278 درجه دمای بالاتر از میانگین 5 ثبت شد . این مرحله برای رقم اس ال ام 046 تا روز بیست و هشتم ژوئن ودریافت 0/2580 درجه - روز دما و برای رقم اکاپی تا روز سی ام ماه با کسب 4/2627 درجه - روز دمای بالاتر از صفر و میانگین دمای 9/23 درجه در این روز ادامه داشت و درهمین تاریخ مزرعه برداشت شد .
عملکرد بذر در رقم اکاپی 2140 کیلوگرم درهکتار و در رقم اس ال ام 046، 1718 کیلوگرم در هکتار محاسبه شد و در صد روغن استحصالی برای این دو رقم به ترتیب 29/50 % اکاپی و 65/48% اس ال ام 046 بود که در رقم اکاپی عملکردها بهتر به نظر می رسند پس با توجه به موارد ذکر شده مراحل فنولوژی که برای این گیاه در نظر گرفته شد عبارت بودند از : جوانه زنی - سبز شدن - ظهور اولین برگ حقیقی - افزایش برگها یا روزت - ساقه رفتن - گلدهی - غلافبندی و رسیدن کامل بذرها ، که درجه - روزهای دریافتی تجمعی و به تفکیک هر مرحله به ترتیب در نمودارهای 1 و 2 آورده شده اند .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 17 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید