چکیده تحقیق:
تحقیق انجام شده در رابطه با راههای پرورش خلاقیت در دانش آموزان دوره راهنمایی ناحیه3 کرج می باشد که با توجه به این مطلب بیان مساله اینکه از چه راهها وشیوه هایی قوه خلاقییت و ابتکار دانش آموزان دوره راهنمایی را رشد و تقویت نماییم.
با توجه به ضرورت و اهمیت موضوع مورد تحقیق یعنی راههای پرورش خلاقیت در دانش آموزان و نقش مهم و حیاتی آن در آموزش و پرورش به ویژه در مدارس لازم است که این موضوع مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد.
لذا در این راستا برای این تحقیق سوالات زیر مطرح گردیده است.
1) مدیران و معلمان به چه میزان در رشد و پرورش قوه خلاقیت دانش آموزان می توانند تاثیرگذار باشند.
2) انجام فعالیت های گروهی (پژوهی _ ورزشی, .... ) تا چه حد در رشد و تقویت قوه خلاقیت دانش آموزان موثر است؟
3) چه عواملی مانع رشد و پرورش قوه خلاقیت و ابتکار در دانش آموزان می باشند؟
4) چه تفاوتی میان دانش آموزان خلاق در مقایسه با سایر دانش آموزان مشاهده می شود؟
جامعه آماری و حجم نمونه:
در این تحقیق جامعه آماری تعداد 10 مدرسه راهنمایی از مدارس راهنمایی آموزش و پرورش ناحیه 3 کرج انتخاب گردیده است.
و نمونه آماری نیز تعداد 60 نفر از همکاران مدارس مربوطه می باشند که بطور تصادفی انتخاب شده اند.
ابزار گردآوری اطلاعات:
جهت جمع آوری اطلاعات در این تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است که به پرسشنامه مورد نظر شامل 20 سوال پاسخ بسته در 5 طیف ( خیلی کم, متوسط, زیاد, خیلی زیاد ) طراحی گردیده است.
خلاصه تحقیق:
در پایان پس از جمع آوری اطلاعات بدست آمده از پرسشنامه مشخص گردید که مدیران و معلمان نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای در رشد و پرورش قوه خلاقیت دانش آموزان می توانند ایفا نمایند.
همچنین نتیجه گیری شد که فعالیت گروهی دانش آموزان (ورزشی_ پژوهشی, .... ) تا حد خیلی زیادی می توانند در رشد و شکوفایی قوه خلاقیت آنان تاثیر گذار باشند
طبق نتایج حاصل از پرسشنامه مشخص شد که عوامل مهمی می توانند باعث و مانع رشد خلاقیت در دانش آموزان شوند که از آن جمله می توان به نداشتن هدف مشخص در زندگی, نداشتن انگیزه در امر یادگیری, دلسرد بودن دانش آموزان,کمروئی دانش آموزان, آشفته بودن افکار دانش آموزان و... اشاره نمود.
در پایان تحقیق نتیجه حاصل شد که دانش آموزان خلاق از لحاظ شخصیتی و عملکرد با سایر دانش آموزان تفاوتهایی دارند که از آن جمله می توان به داشتن روحیه و حس استقلال طلبی_ اعتماد به نفس, مداومت و پشتکار در فعالیت های یادگیری, قدرت تجزیه و تحلیل مسائل مختلف و.... اشاره نمود.
پیشنهادات:
1) بهترین مکان جهت شناسایی و استعدادها همچنین رشد و پرورش قوه خلاقیت دانش آموزان مدرسه است.
2) امکانات و تجهیزات بیشتری به مدارس اختصاصی داده شود که در رشد و پرورش و تقویت قوه خلاقیت دانش آموزان بسیار تاثیر گذار است.
3) پیشنهاد می شود جهت اطلاع و آگاهی هر چه بیشتر مدیران _ دبیران_ اولیا جلسات توجیهی توسط کارشناسان علوم مختلف از جمله روانشناسی ( پرورش خلاقیت) برگزار شود.
4) با توجه به نقش حساس و حیاتی مدیریت در مدارس بهتر است جهت اداره امور مدرسه از مدیران کارآمد و خلاق و آشنا به مسائل جدید روز و همچنین مدیرانی که رشته آنها متناسب با امر تعلیم و تربیت می باشد بهره گرفته شود.
موضوع پژوهش: راههای پرورش خلاقیت در دانش آموزان دوره راهنمایی چیست؟
مقدمه1:
مطالعات نشان داده است که بشر اصولاً بکارگیری روشهای خلاق را در یادگیری ترجیح می دهد, روشهایی نظیر کاوش, لمس کردن, پرسش, آزمایش, دنبال مجهول رفتن و نظریه دادن, معلمین برخلاف متعلمین اغلب طرفدار دیکته کردن دانش و اطلاعات هستند.
تحقیقات نشان داده است که بسیاری از مطالب درسی, اگر نگوئیم همه آنها_ با روشهای خلاق بسیار با صرفه تر و موثرتر از روشهای دیکته کردن آموخته می شوند.
علاوه بر آن بسیاری از افراد واکنشی بسیار قوی نسبت به یادگیری خلاق از خود نشان مید هند. آنها در روشهایی که این امکان و اجازه را می دهد و از آنها می خواهد که خود دنبال مجهول و کشف پاسخ بروند, میزان یاد گیری بسیار بالا و در روشهایی که اطلاعات به آنها دیکته می شود, سرعت و میزان یادگیری بسیار پایینی داشته اند.
یادگیری از طریق بکارگیری استعدادهای خلاق,عموماً به شکلهای درک مسئله, یا نواقص, حدس زدن و ساختن فرضیه درباره راه حل آن, آزمایش کردن این حدسیات, تجدید نظر و اصلاح حدسیات و استخراج نتایج آزمایش بروز می کند. در این فرآیند, یکی از غرایز قوی بشری نقش مهمی بر عهده می گیرد و آن تنشی است که بشر در مقابل یک مجهول یا غیر حقیقت احساس می کند, او سعی دارد به صورتی خود را از این تنش آزاد سازد, این انگیزه او را وادار به پرسیدن, حدس زدن و پی گیری مطلب می نماید. حتی پس از حدس زدن, تردید درباره صحت حدس هنوز باعث نارضایتی اوست.
حال به سوی آزمایش حدس خود کشانده می شود و به تبع رفع اشتباه خود و اصلاح فرضیه اش, پس از یافتن حقیقت مایل است حتماً آنرا به دیگران اطلاع دهد.
این انگیزه مهمترین عاملی است که یادگیری از طریق بکارگیری, خلاقیت را چنین طبیعی و پر ثمر می سازد این روش آنقدر خودانگیز و طبیعی و بدون نیاز به انگیزه های خارجی پیش می رود که حتی بعضی آنرا ((یادگیری طبیعی)) نامیده اند.
در یادگیری بصورت آمرانه به ما گفته می شود چه چیزی را ما باید یاد بگیریم, به ما گفته می شود که یک حقیقت علمی را باید بپذیریم چون معلم, پدر و مادر, کتاب درسی, روزنامه یاکتابی علمی آنرا گفته است.
عموماً آنچه گفته می شود عقیده رایج و همگانی است .و همه انرا قبول دارند و لذا از حس دموکراتیک انسان و احترام او به عقاید عامه استفاده می شود.
دریادگیری آمرانه از استعدادهایی نظیر شناخت, حافظه و قوه استدلال ( رایج ترین استعدادی که در تستهای هوشی مورد ارزشیابی قرار می گیرد) استفاده می شود.
دریادگیری خلاق استعدادهایی, نظیر قدرت ارزشیابی ( درک مجهول, یا قطعه گمشده در یک فرآیند) قدرت ارائه راه حل (روان بودن, انعطاف داشتن, ابتکار داشتن و توجه به جزئیات) و دریافتی متفاوت کردن, بکار گرفته می شود.
مطالعات دقیق نشان می دهند که روشهای یادگیری مبتنی بر خلاقیت تاثیر عظیمی بر موفقیت تحصیلی دارند, ولی متاسفانه همین مطالعات نیز نشان می دهند که این روشها کمترین روشهای متخذه در کلاسهای درس هستند, زیرا معلمین عموماً روش یادگیری آمرانه, دیکته کردن اطلاعات را ترجیح می دهند.
بیان مساله:
با توجه به اهمیت خلاقیت و نوآوری در مدارس و ضرورت وجود آن در نظام اموزش و پرورش موضوع مورد پژوهش در این تحقیق عبارتست از :
راههای پرورش خلاقیت در دانش آموزان دوره راهنمایی چیست؟
پس بیان مساله اینکه از چه راهها و روشهایی برای بروز خلاقیت و پرورش آن در دانش آموزان دوره راهنمایی استفاده نمائیم.
اهداف پژوهش:
از آنجا که خلاقیت و نوآوری برای بقای سازمانها به ویژه نظام اموزش و پرورش امری حیاتی می باشد و تداوم حیات سازمانها وابسته به تحقیق این امر است. منظور از تحقیق حاضر نیز بررسی راههای پرورش خلاقیت در دانش آموزان دوره راهنمایی ناحیه 3 کرج است که در نتیجه مشخص گردد چه عواملی در پرورش خلاقیت و نوآوری دانش آموزان تاثیر دارد و تا چه اندازه آنان خلاق و نوآور بوده, همچنین به چه اندازه از قدرت تشخیص مسائل و تبیین مشکلات, از آن مهارت در بکار گیری امکانات و ایجاد زمینه برای شکوفایی استعداد ها و بهبود بخشیدن به وضعیت آموزشی برخوردارند.
سئوالات تحقیق:
در این تحقیق سعی می شود به سئوالات زیر پاسخ داده شود.
1) مدیران و معلمان به چه میزان در رشد و پرورش قوه خلاقیت دانش آموزان می توانند تاثیر گذار باشند؟
2) انجام فعالیت های گروهی (پژوهشی_ ورزشی_...) تا چه حد در رشد و پرورش و تقویت خلاقیت دانش آموزان موثر است؟
3) چه عواملی مانع رشد و پرورش قوه خلاقیت در دانش آموزان می شود؟
4) چه تفاوتی میان شخصیت دانش آموزان خلاق در مقایسه با سایر دانش آموزان ملاحظه می شود؟
اهمیت و ضرورت تحقیق:
با توجه به نقش مهم و حیاتی آموزش و پرورش به ویژه اهمیت تحقیق و پژوهش در زمینه های مختلف و نیاز جامعه, بیش از هرزمان به افراد خلاق و نو آور و موضوع اهمیت خلاقیت و راههای پرورش آن در دانش آموزان لازم و ضروری است که در این زمینه کنکاش و پژوهشی صورت پذیرد و راه کارها و شیوه هایی در این خصوص ارائه می گردد.
تعاریف عملیاتی متغیرها:
در این قسمت از تحقیق به تعریف عملیاتی و کاربردی متغیرهای موضوع پژوهش از جمله خلاقیت و شیوه های پرورشی خلاقیت و موارد وابسته به آنها می پردازیم:
تعریف خلاقیت: یک فرآیند ذهنی است که در فرد معینی و در یک زمان مشخص دیده می شود_ فرآیندی که در نتیجه آن یک اثر جدید اعم از فکر, یا چیز نو و متفاوتی تولید می شود.
شیوه های پرورش خلاقیت:
منظور ارائه راه کارهایی است که از آن طریق بتوانیم خلاقیت را در دانش آموزان رشد و شکوفا و همچنین تقویت نمائیم که در این راستا معلم_ مدیر و فعالیت های گروهی دانش آموزان و محیط نقش به بسزایی می توانند ایفا نمایند.
مقدمه1
در دنیای پیچیده کنونی که شاهد رقابت های بسیار فشرده جوامع گوناگون برای دست یابی به جدیدترین فن آوری و منابع قدرت هستیم, افراد تیز هوش_ خلاق و صاحبان اندیشه نو و تفکر واگرا به مثابه گران بهاترین سرمایه ها از جایگاه بسیار والا و ارزشمندی برخوردار هستند. د رچنین عصری, باید برای اداره سازمان های گوناگون اجتماعی_ فرهنگی, اقتصادی و آموزش, به نوآوری و نوجویی و نوخواهی و بهره گیری از دست آوردهای اخلاقی, علمی و فنی بشر همت گماشت و راه را برای نوآوری و ارائه طرح های مناسب در این سازمانها هموار کرد.
امروز جامعه, بیش از هر زمان دیگر به افراد هوشمند و خلاق نیاز دارد, هر قدر جهانی که درآن زندگی می کنیم پیچیده تر می شود, نیاز به شناسایی و پرورش ذهن های خلاق و آفریننده نیز بیشتر و شدیدتر می گردد به همین دلیل, در شرایط کنونی, مسئله خلاقیت از مهم ترین مسائل در قلمرو روانشناسی آموزشگاهی است, با توجه به این امر باید مدیرانی مبتکر و خلاق را برای رده های متفاوت مدیریت برگزید, مدیران توانمندی که قادر باشند با اتخاذ تدابیر و شیوه های بایسته, به ویژه در دستگاه آموزش و پرورش, زمینه را برای تجلی و بروز استعدادها و خلاقیت های معلمان و دانش آموزان فراهم آورند. آگر با استناد به نظر ((ژان پیاژه)) هدف اصلی آموزش و پرور ش را آفرینش و بویژه آفرینش انسانهای توانا به انجام دادن کارهای نو و انسان هایی خلاق و نوآفرین و کاشف بدانیم.
وظیفه و رسالت سازمان های آموزش وپرورش و از جمله مدارس این است که به کار گماری مدیران مبتکران و نوآور و ارائه طرح های جدید و روش های نو, زمینه بروز این ویژگی های آدمی را در معلمان و دانش آموزان فراهم آورند و فضای مدارس را به فضای بالنده, خلاق, مبتکر, روح افزا, صمیمانه اثر بخش, پرتلاش هماهنگ و لذت بخش تبدیل کنند.
البته این امر مستلزم تدوین طرح ها و برنامه های گوناگونی است که مدیران مدارس باید با اجرای تدریجی آنها, تحول, تحرک وتغییرات جدیدی در واحدهای آموزشی پدید آورند. بطورکلی, برنامه ریزی در تمام سطوح مدیریت, بویژه مدیریت مدرسه, مستلزم داشتن اندیشه خلاق, ارائه ابتکارات جدید, ورزیدگی و مهارت در بکارگرفتن منابع و عوامل متعدد است.
بنابراین با توجه به نقش مهم مدیران در هماهنگی کلیه فعالیت های معلمان و دانش آموزان و ایجاد خلاقیت در محیط آموزشگاهها در این تحقیق به بررسی و چگونگی راههای پرورش خلاقیت در دانش آموزان دوره راهنمائی خواهیم پرداخت.
تعریف و توصیف خلاقیت:
واژه خلاقیت عمر طولانی ندارد_ واژه نامه انگلیسی آکسفورد_ ظهور این کلمه را به سال 1875 میلادی در کتابی راجع به ادبیات نمایش انگلیسی, نسبت می دهد در این کتاب از قدرت خلاق شکسپیر سخن رفته است. خلاقیت واژه های بسیار مبهم و ارائه تعریفی از آن بسیار مشکل است_ پژوهشکران برداشت های متفاوتی از خلاقیت دارند و بالطبع, تعاریف متفاوتی از آن ارائه داده اند, وجود چنین اختلاف نظری ناشی از ماهیت بسیار پیچیده و مرکب کنش های مغزی ماست. در این قسمت به ذکر چند تعریف از خلاقیت از صاحبنظران می پردازیم.
گیلفورد: خلاقیت یعنی حل یک مشکل یا سلسله ای از مسائل کوچک و بزرگ.
راجرز: خلاقیت را اظهار وجود و استقلال طلبی و حفظ شخصیت انسان می داند.
استیفن رابینز: (1991) خلاقیت را به معنای توانائی ترکیب اندیشه ها و نظرات در یک روش منحصر به فرد با ایجاد پیوستگی بین آنان بیان می کند.
لوتانز (1992): خلاقیت را بوجود آوردن تلفیقی از اندیشه ها و رهیافت های افراد و یا گروهها در یک روش جدید تعریف کرده است.
رضائیان( 1374): خلاقیت بکار گیری توانائیهای ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید است. متداول ترین برداشت از خلاقیت عبارت است از اینکه فرد فکری نو ومتفاوت ارائه دهد._ خلاقیت می توان با تولید یا خلق اثر نو و متفاوت ارزشیابی کرد. اما باید به خاطر داشت که هر خلاقیتی لزوماً به تولید اثر قابل مشاهده منجر نمی گردد_
برای مثال در عالم تخیل, کودک یا نوجوان چیز نو و متفاوتی خلق می کند, اما آفرینش ذهنی او برای دیگران قابل مشاهده و بالطبع ارزشیابی و قضاوت نیست. بنابراین خلاقیت یک فرآیند ذهنی است که در فرد معینی و در یک زمان مشخص دیده می شود_ فرآیندی که در نتیجه آن یک اثرجدید, اعم از فکر, چیز نو و متفاوتی, تولید می شود. ممکن است تولید جدید و متفاوت, کلامی یا غیر کلامی عینی یا ذهنی باشد.
در میان تعاریفی که درباره رفتار خلاق و جنبه های گوناگون ان نظیر نتایج, مراحل شخصیت و محیط بعمل آمده است تفاوت هایی به چشم می خورد. برخی معتقدند که نتیجه رفتار خلاق, بطور حتم باید عینی و ملموس باشد در حالیکه عده ای دیگر, ابراز یک اندیشه خلاق را نیز رفتاری خلاق می دانند.
گروهی دیگر فکر می کنند مراحلی که در جریان یک رفتار خلاق طی می شود در همه افراد یکسان است, در صورتی که دیگران اعتقاد دارند این مراحل در افراد گوناگون متفاوت است_ در مورد خصوصیات شخصیتی برخی بر این باورند که ویژگی های شخصیتی افراد خلاق جنبه ارثی دارد_ در حالیکه دیگران ضمن رد این نظریه بر اکتسابی بودن آن تاکید دارند و معتقدند در تکوین یک زفتار خلاق, محیط نقش اساسی دارد در صورتی که مخالفان این عقیده, نقش محیط را نفی می کنند و می گویند فردی که رفتار خلاق دارد خصوصیات خود را هر جا که باشد نشان می دهد و محیط نمی تواند در آن نقشی داشته باشد
چه عواملی در پرورش خلاقیت دانش آموزان می توانند موثر باشند؟
ذهنی که در جستجوی ثبات است راکد می ماند مانند همان آبگیر کنار رودخانه, این ذهن به زودی پر از فساد و پوسیدگی خواهد شد تنها ذهنی که دیوار, مانع, مکان استراحتی ندارد, بطور کامل با زندگی بدون وقفه درحال جلو رفتن, کشف و انفجار است تنها چنین ذهنی می تواند شادمان باشد و تا ابد نو, زیرا چنین ذهنی خود به خود خلاق است. خلاقیت کیفیتی است که در همه انسانها وجود دارد و تفاوت تنها در میزان آن است, مانند هوش که مقدار آن در عده ای کم و در بعضی زیاد و بسیار زیاد است.
خلاقیت کم, نشانه یک فرد عادی است و خلاقیت زیاد آدم های خلاق و مبتکر را از دیگران متمایز می سازد در مورد ارتباط بین بهره هوشی و خلاقیت نمی توان به درستی رابطه ای را تصور کرد, زیرا بسیاری از افراد خلاق, افراد باهوشی نیستند, همچنین نمی توان گفت افرادی که هوش های بالا دارند, خلاق و مبتکرند جالب است بدانیم که دانش آموزان خلاق به اندازه دانش آموزان باهوش مورد علاقه معلمان نیستند.
نتایج این تحقیقات اگر چه قابل تصمیم به کل است, هشداری است که وضعیت کلاسهای درسی را تا حدودی روشن می سازد_ دانش آموزان موفق و مورد احترام معلم معمولاً آنهایی هستند که خوب گوش می دهند مطالب درس را عیناً حفظ می کنند, عاری از تفکر و اگرا هستند و در هنگام پاسخ دادن به سئولات کلیشه ای عمل می کنند.
آموزگاران و معلمانی که به روش های سنتی علاقمند و پایبند هستند, معمولاً دانش آموزانی را دوست دارند که سر به راه و دنباله رو و خالی از اشتباه باشند, دانش آموزانی که با خیال پردازی ها, مسئله ای ایجاد نمی کنند و مسائل را آنگونه که عرف و عادت سال های طولانی معلم است حل می کنند.
در این گونه کلاسها تفکرات و اگرا جایگاهی ندارد. احتمالاً ظرافت طبع یعضی دانش آموزان خلاق هم با بی توجهی آموزگار روبرو می شود. وقت کم و حجم زیاد دانش آموزان و ارزشیابی های آخر سال برای معلمان که متعلق به نسل کهن هستند بهانه ای مناسب است.
خلاقیت انسان ها در همه ادوار و جوامع نیروی محرکه ای بوده است که بشر را از حالت غارنشینی به عصر فضایی امروز کشانده است. انسانی که از وضعیت خویش ناراضی بوده, به دنبال کسب رضایت و بهینه کردن محیط زیست و پاسخ دادن به کنجکاوی هایش کاوش گر و نو اندیش و خلاق باشد.
یکی از انگیزه های خلاقیت, عدم رضایت است که باعث می شود نیروی ابتکار بشر شروع خلاقیت و آغاز جریانی نو و تازه را بشارت دهد.
انگیزه دیگر خلاقیت کنجکاوی است, کنجکاوی نسبت به رویدادها و پدیده های محیط زندگانی همیشه موجد برخورد با مسئله می شود_ گاه خلاقیت در شیوه حل مساله و گاه در طرح آن است.
عامل مهم دیگری که با عث بروز خلاقیت می شود, داشتن روحیه شاد و امیدوار است _ افرادی که نسبت به رویدادها و مسائل محیطی دیدگاه منفی دارند, نمی توانند خلاق و نو اندیش باشند_ مبارزه با درماندگی و آزاده بودن و آزاد زیستن شیوه زندگی انسانهای خلاق است.
آنان با مردم محیط خود به راحتی می جوشند و به آنها احساس نیاز می کنند تا با درک کاستی هایشان, نیروی خلاقه خویش را بکار گیرند و عامل خیر و مبشر نیکی باشند.
استاد مطهری عقیده داشتند((آفرینندگی و خلاقیت یعنی شکستن مرسومات متعارف. دانش آموزان در کلاسهای درس بایستی دچار شک و تردید شوند_ خلاقیت در شک و تردیدهای موجود است)).
نقش مدیران و معلمان در پرورش خلاقیت دانش آموزان:
1)نقش مدیران درپرورش خلاقیت: سازمان خلاق نیازمند به مدیرخلاقی است که در ایجاد و حفظ فرهنگ اخلاق در درون سازمان و ترغیب, ترویج و بوجود آوردن انگیزه برای رفتار خلاق در افراد گروههای درون سازمان کوشا باشد. در این راستا, مدیران سازمانهای آموزشی باید هم از تجربه مفید در ایجاد چنین فرهنگی برخوردار بوده هم مورد تاکید کارکنان سازمان خود باشند, زیرا چنین تائیدی علاقمندی و اشتیاق افراد را افزایش می دهد.
لازارسفلد(1963) می گوید: مدیر باید تمهیدات و تدابیری برای رشد, نوآوری و تغییربه کار بندد_ در دنیای متحول و متغیر, اشخاص و سازمانها باید بتوانند با تغییر د دگرگونی سازگاری پیدا کنند و این وظایف عمده مدیر در سازمان می باشد.
در واقع ترویج و ترغیب ویژگی های پیش گفته به عملکرد مدیر بستگی دارد و مدیران می توانند تسهیل کننده بروز این ویژگی ها باشند_ سئوال عمده این است که چگونه می توان این ویژگی ها را ترویج داد و کارکنان را به تفکر واداشت بطوری که خود کارکنان در این راستا به یادگیری خلاقیت و نوآوری بپردازند.
وارن بنس ( 1984) پس از بررسی های مستمر در مورد الگوهای رفتاری رهبران سازمانهای خلاق به این عقیده رسیده است که وجود 4 نوع مدیریت و توانایی در رهبر در این رابطه می تواندسودمند باشد.
1) مدیریت توجه (دقت): به توانایی شکل دادن بینش جمعی و شامل نمودن تمام کارکنان در این بینش دلالت دارد.
2) مدیریت معنی: توانایی بین این بینش را بطور محسوس, معنادار و با تاثیر احساسی مد نظر قرار می دهد..
3) مدیریت اعتماد: توانایی بدست آوردن و نگه داشتن اعتماد کارکنان را شامل می شود.
4) مدیریت خویشتن: برآگاهی از توانائیها و خصوصیات ویژه خود و استفاده بهینه از آنان با حفظ روحیه موفقیت و دوری از شک و تردید نسبت به خود دلالت دارد.
کارکنانی که از این نوع رهبری برخوردار هستند برای دستیابی به اهداف سازمانی تمایل بیشتری به ایفای نقش موثر و فعال داشته تلاش بیشتری برای ارائه اندیشه های خلاق نشان می دهند.
خلاقیت به دلایل زیر برای مدیران آموزشی ارزشمند است:
مدیران خلاق به احتمال بیشتری می توانند خود و مدرسه تحت مدیریت خود را در مقابله با مشکلات و بهره گیری از فرصت ها سازگار نمایند.
با خلاقیت بیشتر مدیر و همکاری او کمیت و کیفیت تصمیمات و فعالیت ها افزایش می یابد.
مدیر و معلمان از لحاظ فردی احساس چالش و رضایت بیشتری در ارتباط با کار خود می کنند.
2) نقش معلمان در پرورش خلاقیت ماهنامه فرهنگی _ آموزشی رشد معلم (آذر77)
شاید در ابتدای ایجاد نظام تعلیم و تربیت, یادگیری آمرانه بهترین روش یاد گیری محسوب می شد ولی امروزه نیاز انسان به یادگیری از طریق پی جویی حقیقت و استفاده کردن از استعدادهای خلاق امری کاملاً اثبات شده است حال باید دید در ایجاد شرایط بروز خلاقیت از معلمین چه کاری ساخته است.
1) ایجاد فرصت ها برای بروز و شکوفا شدن خلاقیت:
یکی از مناسب ترین راههای ایجاد شرایط برای یاد گیری از طریق خلاقیت, تهیه برنامه های درسی است به نحوی که در آن فرصت های بروز خلاقیت در نظر گرفته شده باشد, این عمل به طرق مختلف قابل انجام است. بنابراین لازم است از روشهایی که دانش آموزان را با ماهیت تفکر خلاق آشنا کرده و مهارت تحلیلی آنها را تقویت می نماید استفاده نمود.
2) اعطای جایزه به موفقیت های خلاق:
تحقیقات آموزشی نشان داده است که دانش آموزان تمایل زیادی به یادگیری در مسیرهایی دارند که در آنها جوایزی دریافت کرده اند اگر بخواهیم استعداد خلاق دانش آموزان شکوفا گردد, باید نمودهای خلاق آنان را تشویق کنیم دانش آموزان باید تشویق شوند که نظراتشان ارزش دارد این عمل با گوش دادن به نظرات آنها, توجه و آزمایش کردن آنها و بازگو کردن برای دیگران تحقق می یابد.
ماباید فرصت هایی برای رشد خود آموزیها فراهم نمائیم_ انتقاد از جزئی ترین روشهای یاذگیری متخذه از سوی دانش آموز, فشارهای سخت بر کلمه به کلمه حفظ کردن مطالب کتاب درسی, نداشتن راههایی برای ارزشیابی آموخته های غیر درسی و غیر مدرسه ای وتلاش برای افزایش مطالب درسی, بدون دادن هرنوع امکان بازتاب هم از مسائلی است که به شدت هدف فوق را به مخاطره می افکند.
3) تامین شرایط لازم برای رشد خلاقیت ها
4) برقراری رابطه ای خلاق با دانش آموزان
5) هدفدار بودن خلاقیت ها د رنویسندگی
6) پرورش روحیه با نگرش سازنده نسبت به اطلاعات دریافتی
7) دلگرم کردن و تشویق بیشتر فعالیت های خلاق.
8) تامین شرایط برای انجام برخی از کارهای بدون ثبت نتایج و ارزشیابی .
9) دانش آموزان گروه بندی شده و بهتر است گروهها بر اساس استعدادهای همگون انتخاب شوند.
دیدگاههای خلاقیت1:
در مورد خلاقیت دیدگاههای متفاوتی وجود دارد _ عده ای معتقدند که محصول نهایی فرآیند خلاقیت باید عینی و ملموس باشد و عده ای معتقدند که بیان یک اندیشه خلاق نیز رفتاری خلاق است.
در ارتباط با مراحل خلاقیت عده ای معتقدند که مراحل خلاقیت در همه افراد روندی یکسان دارد ولی عده ای عقیده دارند که این مراحل در افراد مختلف متفاوت است, در ارتباط با خصوصیت شخصیتی, عده ای معتقدند که ویژگی های شخصیتی افراد خلاق, جنبه ارثی دارد و عده ای عقیده دارند که ویژگی های شخصیتی, جنبه اکتسابی دارد و مبتنی بر یادگیری است, در ارتباط با محیط عده ای معتقدند که محیط نقش اول را در فرآیند خلاقیت افراد دارد ولی عده ای دیگر عقیده دارند که یک شخص خلاق هر کجا باشد, محیط نمی تواند نقشی بر او داشته باشد
برای رد واثبات نظرات بالا دلایلی وجود دارد قبل از آنکه وارد این بحث شویم, ابتدا بایستی به همه این موارد با دیدگاه تعدیلی نگریست و به آنها توجه کرد_ در زیر دیدگاههای خلاقیت توضیح داده می شود.
1) دیدگاه محصول نهایی رفتار خلاق:
شاید این سئوال برا ی شما مطرح باشد که چه رفتاری خلاق و چه رفتاری غیر خلاق است؟ دیدگاهی معتقد است که اگر محصول بدست آمده برای فردی که آن را ایجاد کرد. چیزی تازه و ابتکاری تلقی شود درآنصورت می توان آن را کوشش خلاق دانست هرچند ممکن است که چنین چیزی قبلاً توسط فردی دیگر بوجود آمده باشد.
مکتب مخالف با دیدگاه بالا, بر این باور است که باید چیزی را خلاقه دانست که قبلاً به وجود نیامده و معیارهای به خصوصی دارد. معیارهایی مانند تازگی, متفاوت بودن با اشیاء متعارف و یا تغییر دادن افکار و وسایلی که منجر به اختراع جدید شود.
دیدگاه سوم, معتقد است که محصول نهایی یک تفکر خلاق با توجه به هدفهایی که برای آن در نظر می گیریم, می تواند بسیار متفاوت و متغیر باشد بعنوان مثال می توان از دو اثر که یکی جنبه کاربردی و عملی دارد و دیگری جنبه نظری و زیبایی شناسانه. آنچه در اینجا عامل تعیین کننده است, ارزشهای خود شخص است که به آن معتقد است حال در مقام مقایسه باید سه عامل زیر را مورد توجه قرار داد:
1) خود شخص 2) فرم های اجتماعی 3) معیارهای خلاقیت
2) دیدگاه تجزیه و تحلیل رفتار خلاق:
این دیدگاه معتقد است که گاهی بر چگونگی یک رفتار خلاق برای ابداعات و اختراعاتی که می خواهیم انجام دهیم امری ضروری است, امروزه روان شناسان به این نکته رسیده اند که مغز بشر چگونه فعالیت می کند و چطور می توان توانمندی های بالقوه او را بالفعل در آورد.
ممکن است این سئوال برایتان مطرح شود که آیا با توجه به آگاهی از روند و مراحل خلاقیت می توان رفتار خلاق را فرا گرفت؟ در جواب باید گفت که شما می توانید آن تعداد از عواملی که منجر به رفتار خلاق می شود را از طریق مطالعه زندگی افراد خلاق, الگو قرار دادن رفتارهای افرادخلاق, تمرین رفتارهای الگوی خود و بودن در کنار افراد خلاق, بیاموزید و رفتار خلاق را در خود ایجاد کنید زیرا رفتار خلاق در تعدادی از فرآیندهایش اکتسابی است. شما می توانید اصول و تکنیک های تغییر دادن را فرا بگیرید و مدتی از خط مشی یک راهنمایی خلاق استفاده کنید با ایجاد روش, بعد از مدتی خود به خود احساس خواهید کرد که روند و جریان خلاقیت قرار گرفته اید.
3) دیدگاه ویژگی های شخصیتی و رفتار خلاق:
این سئوال مطرح است که آیا هر شخص با هر خصوصیتی می تواند یک شخص خلاق باشد؟ به این مثال توجه توجه کنید.
آیا فردی که قصد دارد بازرگانی موفق شود, می تواند شخصی خجالتی و کمرو باشد؟ آیا کسی که می خواهد خلبان شود می تواند ترس از بلندی داشته باشد و یا از دست دادن به کوچکترین عمل جسورانه واهمه داشته باشد؟ مسلماً ویژگی های شخصیتی, پیش زمینه رفتارهای خلاق و یا غیر خلاق شما خواهد بود. اگر خصوصیات شخصی خلاق را داشته باشید یقیناً روند حرکتتان به سوی خلاقیت تندتر و سریعتر خواهد بود.
اگر بعضی از خصوصیات شخص خلاق را داشته باشید و بعضی دیگر را نداشته باشید آهنگ خلاقیت کندتر خواهد بود. اگر خصوصیات شخصیتی و شیوه زندگی تان با اهداف خلاقیت مغایرت داشته باشد, هیچگاه فردی خلاق نخواهید شد چرا که خصوصیات شما مانع خلاقیتتان خواهد شد. به بعضی از شاخص ها و ویژگی های افراد خلاق در قسمت های بعد خواهیم پرداخت.
4) دیدگاه محیط و رفتار خلاق : یکی از عواملی که باید در فرآیند رسیدن به رفتارخلاق مورد توجه قرار گیرد, محیط است که شامل مدرسه_ خانواده, دوستان, محله زندگی و در موارد کلی تر شامل محیط روستا, شهر, استان و کشور می باشد که در این مورد شکی نداریم که درصدی بسیار زیاد از شکوفایی رفتار خلاق بستگی به محیط زندگی تان دارد_ اگر فردی بسیار باهوش باشید ولی در محیط خانواده بسیار ضعیفی چه از نظر مادی و چه از نظر معنوی باشید قطعاً درصدی زیاد از پتانسیل روانی شما به هدر خواهد رفت.
ویژگی های افراد خلاق1:
سازمان به خودی خود خلاق نخواهد شد مگر اینکه افراد خلاق با خصوصیات و ویژگی های خاص پیکره آن سازمان را تشکیل دهند, آنها هستند که با تشکیل گروههای مختلف, مجموعه ای را بوجود خواهند آورد که توسط رهبر و مدیری خلاق, خوب حمایت شوند و مدیران با شناخت افراد خلاق و بکارگیری آن در پست های مختلف و مناسب می توانند زمینه های لازم جهت خلاقیت و نوآوری را در سازمان برای همیشه فراهم آورند در این راستا به برخی ویژگی های افراد خلاق که توسط صاحبنظران بیان شده است اشاره می شود.
تورنس: ویژگی های بسیاری را برای افراد خلاق قائل است که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد.
آزردگی از کارهای تکراری, توان فکر کردن و پرداختن به چند موضوع در یک زمان, ایجاد شرایط نشاط و علاقه به موضوع در خویش, فرانگری در انجام تکالیف, تلاش در انجام کارها با روش غیر معمول, درک سریع و صحیح از روابط بین پدیده ها, مستقل بودن و نگرانی نداشتن از اینکه نسبت به دیگران متفاوت به نظر آیند, خیالی بودن, انعطاف پذیری, کنجکاوی, مخاطره پذیری.
استادین (1974) مطالعات انجام شده درباره ویژگی های افراد آفریننده را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که افراد آفریننده دارای ویژگی های زیر هستند.
1) انگیزه پیشرفت سطح بالا
2) کنجکاوی فراوادن
3) علاقمندی زیاد به نظم و تربیت در کارها
4) قدرت ابراز وجود و خود کفایی
5) شخصیت غیر متعارف, غیر رسمی و کامروا
6) پشتکار و انظباط در کارها
7) استقلال
8) طرز فکر اعتقادی
9) انگیزه های زیاد و دانش وسیع
10) اشتیاق و احساس سرشاری
11) زیبا پسندی و علاقه مندی به آثار هنری
12) قدرت تاثیر گذاری بر دیگران
13) علاقه کم به روابط اجتماعی و حساسیت زیاد نسبت به مسائل اجتماعی
14) شوخ طبعی
15) گرایش به مقوله ها و کارهای پیچیده
16) نداشتن تعصب نسبت به تغییر
17) میل به ریسک کردن
18) اعتماد به نفس بالا
19) رک گویی و صراحت بیان
20) خوش بینی و امید وار بودن به آینده و.....
21) خودخواه نبودن و داشتن ثبات عاطفی
22) تمایل به پیشرفت دائمی
23) اعتقاد به راستی و درستی بعنوان ابزار کار
24) حساسیت و اهمیت قائل شدن نسبت به سرنوشت دیگران
25) شجاعت درپذیرش عیوب خود, توانایی تشخیص آنان و قدرت در ترک عادت های ناپسند_
موانع خلاقیت و نو آوری1:
خلاقیت و نوآوری و ارائه فکر و نظر جزء خصوصیات فطری همه افراد است که در شرایط و محیط مطلوب با شیوه های مناسب قابل شکوفا شدن و توسعه یافتنی است, اما مهم این است که این خصیصه وقتی نیاز به آن در بسیاری موارد از طرف بعضی مدیران مورد بی توجهی قرار می گیرد. بنابراین رفتار و عملکرد مدیر هم می تواند مانع خلاقیت و هم ایجاد تقویت کننده آن باشد.
موانع خلاقیت و نو اوری را می توان در سه دسته به شرح زیر مد نظر قرار داد.
1) موانع فردی
2) موانع اجتماعی
3) موانع سازمانی
1_ موانع فردی خلاقیت:
مهمترین موانع فردی خلاقیت, داشتن اعتماد به نفس و ترس از انتقاد و شکست, تمایل به همگونی و عدم تمرکز است. دکتر الکس اس اسبورن به بعضی از موانع فردی در راه خلاقیت اشاره می کند و می گوید:
تاکید بر عادتهای پیشین, دلسرد شدن, کم رویی وعدم تحسین و تشویق به موقع, گل لطیف خلاقیت را می خشکاند بطور کلی موانع خلاقیت را به شرح زیر می توان بیان کرد.
1) عدم اعتماد به نفس
2) محافظه کاری
2) متعهد نبودن
4) تمایل به همرنگی و همسویی
5) عدم توانایی در تحمل ابهام و تضاد
6) عدم پیچیدگی ذهنی لازم برای بررسی مسائل
7) وابستگی و جمود فکری
8) ) ویژگری شدید و عدم دانش کافی در مورد علوم مربوط
9) عدم استفاده از طرفین مغز
10) عدم تمرکز ذهنی
11) مقاوم نبودن
12) کمروئی
13) عدم انعطاف پذیری
2_ موانع اجتماعی خلاقیت:
موانع اجتماعی آندسته از موانع است که بطور مستقیم متاثر از محیط اجتماعی است و فرد خود به تنهایی نمی تواند به رفع آنان اقدام کند. این موانع بیشتر در محیط های خانوادگی وآموزش تجلی پیدا می کنند.
الف) خانواده: دوران کودکی نقش بسیار مهمی در شگفتی وباور شدن استعدادهای مختلف کودکان ایفا می کند بعضی عقاید تربیتی غلط وعدم آگاهی لازم شرایط نامساعد, بی توجهی به پرسش های کودکان و به عقاید اصیل غیر عادی آنان, انتقاد وسرزنش کردن نابجا از کارهای آنان وقضاوت نادرست در درون خانواده, بعضی از مواردی است که مانع رشد وشکوفا شدن خلاقیت کودکان می گردد.
ب ) محیط آموزشی: ازآنجایی که نظام های آموزشی نقش اساسی در شکوفایی استعدادهای بالقوه فراگیران دارند ونا کار آمد بودن این نظام ها خود بزرگترین مانع بروز خلاقییت ونوآوری است برای جلوگیری ازخاموشی خلاقییت بزرگان تعلیم وتربیت اصولی را پیشنهاد کرده اند که رعایت آنان درمحیط های آموزشی بطور مرتب مداوم وهماهنگ کمک خواهد کرد تا به جای خاموشی ,خلاقیت رشد وتوسعه پیدا کند.
برای جلوگیری ازخاموشی خلاقیت رعایت اصول زیر توصیه می شود:
برای پرسشهای دانش آموزان, باید اهمیت قایل شد وآنان را راهنمایی کرد تاخودشان جواب پرسشها رابیابند عقاید اصیل غیر عادی باید مورد احترام قرارگیرد وارزش آنان برای دانش آموزان روشن گردد. _باید به دانش آموزان نشان داد که عقایدشان دارای ارزش ا ست وعقایدی راکه پذیرش آنان در کلاس ممکن باشند پذیرفتنی هستند.
گاهی اوقات بدون اینکه تهدیدی از جهت نمره ارزشیابی ویا انتقاد در کار باشد, باید کودکان را آزاد گذاشت, تا کارهایی راکه خودشان می خواهند انجام دهند.
هرگز نباید قضاوتی درموردرفتار دانش آموزان بدون اینکه عدل ونتایج آن تشریح گردد به آن عمل آورد, همچنین جورج اف نلر می گوید:
قبل ازهر چیز می توانیم دانش آموزان را به داشتن اندیشه های بکر تشویق کنیم:اندیشه هایی که کم و بیش برای خود آنان بکر است.بسیاری ازجوانان, بطور طبیعی مستعد پذیرش اندیشه های تازه هستند, نوجوانان هوسها ومدها را با اشتیاق وآغوش باز می پذیرند. نظام آموزشی باید تلاش کند تا میل افراد رابه ابداع تقویت کند ونگرش های محافظه کارانه و قراردادی را در آنان اعتدال بخشند.
اگر بخواهیم خلاقیت را پرورش دهیم باید بیان خود جوش را مخصوصاً در کودکان کوچکتر, تشویق کنیم, همچنین باید دانش آموزان را تشویق کنیم تا در ابراز نظرهای خود راحت و روان باشند.
در شرایط مساوی هرچه نظرات بیشتری ارائه دهند, مسائل بیشتری را می توانند حل کنند.
بنابراین علمای تعلیم وتربیت بر این نکته صحه گذاشته اند که آموزش مبتنی بر خلاقیت پر بارتر از اموزش بوسیله اعمال قدرت است, شاگردی که بکار بستن حداکثر ظرفیت خود انگیزش درونی برای کار کردن پیدا می کند دیگر نیازی به پاداش و تنبیه ندارد, پس سودمندترآن است که نظام های آموزشی موفقیتی فراهم آورند تا با عبارت اصول, خود مانع خلاقیت نشوند.
3_ موانع سازمانی خلاقیت:
موانع سازمانی خلاقیت و نوآوری در ابعاد مدیریت, ساختار سازمانی فرهنگ سازمانی وآموزش قابل بررسی وتامل ا ست زیرا چنانچه این ابعاد با اهداف و رسالتی که ساز مانها ی آ موزش دارند هما هنگ نبا شند سازمان, خودمانعی دررا ه خلاقیت ونوآوری خواهد بود موانع سازمانی خلاقیت در مقوله های زیر قرار می گیرند.
الف مدیریت : درا ین زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1) شیوه های رهبری
2 )بکارگیر ی روشها ی تشویق و تنبیه نادرست
3 ) نگرش منفی نسبت به تو ان زیردستا ن
4)عدم تحمل ا نتقا د
5 )عدم تحمل شکست
6 )ضرر و زیان محسوب نمودن هزینه های نا شی از خلا قیت ونوآوری
ب ساختار سا زما نی: در این حوزه موارد زیر می تواند به عنوان مانع خلاقیت مطرح شوند.
1) ارتبا طا ت محدود سا زما نی
2) ارزیا بی نادر ست عملکرد
3 ) پیروی از طبقه بندی مشاغل وشرح شغل ثابت
4)ساختار مکا نیکی وانعطاف پذیر.
ج فرهنگ سازمانی : بعنوان بستر وزمنیه اصلی سازمان, نقش بسیار مهمی دربروز خلاقیت ونوآوری برعهده دارد, برخی موانع که دراین زمینه می توانند مطرح شوند عبارتست از :
1) عدم احساس مسئولیت اجتماعی.
2) تلاش در جهت حفظ وضع موجود .
3) عدم وجود فضای حمایت از نوآوری و نوآوران.
4) تاکید بر اهداف سازمانی بدون توجه به کارکنان.
د)آموزش: نیروی انسانی مقدمه ای مهم وتعیین کننده در اثر بخشی و کارآیی سازمانها است, در این زمینه می توان به موارد زیر به عنوان مانع خلاقیت و نوآوری عمل می کنند اشاره کرد.
1)ضعیف بودن آموزشهای پایه ای
2)عدم آموزشهای مستمر در زمینه مسائل کاری ویا در صورت وجود, خلاق نبودن آن
روش پژوهش:
روش پژوهش در این بررسی توصیفی است, تحقیق توصیفی یعنی((تحقیق توصیفی به تجزیه و تحلیل روابط میان متغیرهای دست کاری نشده و تصمیم نتایج بدست آمده را به مواردی خارج از نمونه های مشاهده شده گسترش می دهد.
(تحقیق توصیفی در پی آن با تحلیل روابط میان متغییرها پاسخ سوال خود را پیدا کند.)
جامعه و نمونه آماری پژوهش :
جامعه آماری و منبع گردآوری اطلاعات در این پژوهش تعداد 10 مدرسه راهنمایی ناحیه 3 آموزش و پرورش شهرستان کرج است . جهت انجام پژوهش از روش نمونه گیری تصادفی استفاده گردیده است . برای نمونه نیز در هر مدرسه تعداد 6 پرشسنامه توزیع شده است که در کل تعداد 60 پرسشنامه از 10 مدرسه جمع آوری گردید .
توصیف وسایل و ابزار گردآوری اطلاعات:
جهت گردآوری اطلاعات از پرشسنامه حاوی 20 سوال پاسخ بسته استفاده شده است که هر سوال دارای 5 طیف (خیلی کم ، کم ، متوسط ، زیاد و خیلی زیاد ) می باشد . در پرسشنامه برای هر سوال تحقیق سوالات مخصوص به آنها تهیه و تنظیم گردیده است و براساس مقیاس افراد می توانند با گذاشتن علامت پاسخ مورد نظر را مشخص نمایند
مقدمه:
اطلاعات و مطالب بیان شده در هر تحقیق با توجه به تجزیه و تحلیل داده های همان تحقیق خیلی از ابهامات را از بین برده و جویندگان و طالبان علم را آگاه نماید اگر چه تجزیه اطلاعات داده شده از طریق آمار درصد و نمودار مشخص گردیده افراد به راحتی می توانند آن را درک نموده و در جهت پاسخگویی به سوالات تحقیق به کار ببرند .
مجموع 20 سوال در پرسشنامه با یکدیگر ارتباط دارند در اینجا سوالات در رابطه با راههای پرورش خلاقیت دانش آموزان مطرح شده و داده های مربوط به هر سوال ارائه می شود و سپس با توجه به این داده ها اقدام به مقایسه و تفسیر و نتیجه گیری می شود .
روش آماری :
روش تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده با توجه به ماهیت مساله که توصیفی است روش جدول فراوانی و درصد فراوانی می باشد ،همچنین نمودار ستونی هر جدول ارائه گردیده تا پاسخ هر یک از سوالات در هر 5 طیف (خیلی کم ، کم ، متوسط ، زیاد و خیلی زیاد ) مشخص گردد .
سوال «1»: پرورش قوه خلاقیت دانش آموزان به چه میزان دز پیشرفت تحصیلی و موفقیت آنان تاثیر دارد ؟
جدول شماره «1»
مقیاس جمع بدون پاسخ خیلی کم کم متوسط زیاد خیلی زیاد
فراوانی 60 - - - 6 36 18
درصد 100% - - - 10% 60% 30%
جدول شماره «1» نشان می دهد که از تعداد 60 نفر همکار مورد تحقیق 18 نفر (30%) پاسخ خیلی زیاد و 36 نفر (60% ) پاسخ زیاد و 6 نفر (10% ) نیز پاسخ متوسط را مشخص کرده اند .
نتیجه :پرورش قوه خلاقیت دانش آموزان به میزان قابل توجهی در پیشرفت تحصیلی و موفقیت آنان تاثیر دارد .
سوال «2» : مجهز بودن محیط آموزشی از نظر امکانات فیزیکی تا چه حد در پرورش خلاقیت دانش آموزان مؤثر است ؟
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 88 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله راههای پرورش خلاقیت در دانش آموزان
